PDA

Orijinalini görmek için tıklayınız : Tamlamalar ve fiilimsiler


DİGİMAX
03-25-2008, 09:52
SIFAT TAMLAMASI

*Bir sıfatın, ismin önüne gelerek, onu nitelemesi yada belirtmesiyle oluşan tamlamalardır.
Sıfat+İsim=> Sıfat Tamlaması (Sıfat=Tamlayan, İsim=Tamlanan)
Büyük insan, Düz saç, Üç Elma, O adam

Not: Sıfat mutlaka ismin önünde olmalıdır.
Adamın burnu epey büyüktü. (“Büyük” sözcüğü sıfat olmasına rağmen, sıfat tamlaması kurmamıştır.)

Not: Adlaşmış sıfat, sıfat tamlaması sayılmaz.
Çalışanlar, belli oluyor.

Not: Adlaşmış sıfat, bir sıfat tarafından nitelenerek yada belirtilerek sıfat tamlaması oluşturabilir.
Yakışıklı gençleri daha çok severim.

Not: Sıfat tamlamasında tamlayan yada tamlanan isim tamlaması olabilir.
Sıcak yaz akşamları,
El örgüsü kazak

İKİLMELER(YİNELEMELER)
1)Aynı kelimenin tekrarlanmasıyla yapılır:
ağır ağır, güzel güzel, tatlı tatlı, konuşa konuşa, atlaya atlaya, koşa koşa, deste deste, soğuk soğuk,…
2)Zıt kelimelerin tekrarlanmasıyla yapılır: İyi kötü, aşağı yukarı, büyük küçük, alt üst, düşe kalka, bata çıka …
3)Biri anlamlım diğeri anlamsız iki kelimenin tekrarlanmasıyla yapılır.
ev mev, kitap mitap, su mu, sıkı fıkı, tek tük, saçma sapan, ufak tefek …
4)Her ikisi de anlamsız kelimenin tekrarlanmasıyla yapılır. ıvır zıvır, çıtı pıtı, abuk sabuk, paldır küldür, apar topar, mırın kırın…
5)Yakın anlamlı kelimelerin tekrarlanmasıyla yapılır.
akıl fikir, ak Pak, mal mülk…
6)Eş anlamlı kelimelerin tekrarlanmasıyla yapılır.
bitmek tükenmek, sağ salim, doğru dürüst, ses seda, güçlü kuvvetli…
7) Yansımayla yapılır: tıkır tıkır, çatır çatır, horul horul, gümbür gümbür…





İSİM TAMLAMALARI
Tanımı
Aralarında anlamca ilgili bulunan ya da sonradan ilgi kurulan, birinin diğerini iyelik yönünden bütünlediği iki isimden oluşan kelime gruplarına isim tamlaması denir.

Bir ismin anlamca daha iyi belirtilebilmesi için, başka bir isimden yardım alarak birlikte kullanılmasına isim tamlaması denir.
İsim tamlamalarında birnci isim tamlayan ( belirten ), ikinci isim ise tamlanan ( belirtilen ) adını alır.
ÖRNEK:
Çocuğun bisikleti
Tamlayan Tamlanan

Çocuk maması
Tamlayan Tamlanan

Tahta oyuncak
Tamlayan Tamlanan
Dört çeşit isim tamlaması vardır.

1. Belirtili isim tamlaması:
Belirtili isim tamlamalrında birinci isim, ikinci ismin ( varlığın adı ) kime, neye ait olduğunu olduğunu gösterir.
Tamlayan isim : " -in, -ın, -ün, -un " eklerinden birini alır.
Tamlanan isim : " -i, -ı, -ü, -u " eklerinden birini alır.
ÖRNEK ( 1 ): Okulun bahçesi »»»»» bahçenin, okula ait olduğunu belirtir.
-un »»»»» tamlayan eki
-i »»»»» tamlanan eki
-s »»»»» kaynaştırma harfi
ÖRNEK ( 2 ): Çantanın zipi »»»»» zipin, çantaya ait olduğunu gösterir.
-ın »»»»» tamlayan eki
-i »»»»» tamlanan eki
-n »»»»» kaynaştırma harfi
ÖRNEK ( 3 ): Odanın kapısı »»»»» kapının, odaya ait olduğunu gösterir.
-ın »»»»» tamlayan eki
-ı »»»»» tamlanan eki
-n, -s »»»»» kaynaştırma harfi
ÖRNEK ( 4 ): Kitabın kapağı »»»»» kapağın, kitaba ait olduğunu belirtir.
-ın »»»»» tamlayan eki
-ı »»»»» tamlanan eki
b »»»»» yumuşamıtır
ğ »»»»» yumuşamıştır


Fiil Fiilimsi

Gel- Gelmek
Koş- Koşan adam
Gül- gülerek
Fiilimsiler üçe ayrılır:
1. İsim-fiiller
2. Sıfat-fiiller (Ortaç)

3. Zarf-fiiller (Bağ-fiil, ulaç)

İsim-fiiller

Fiilin adı demektir. Fiil kök veya gövdelerine –mak, -mek, -ma, -me, -ış, -iş, -uş, -üş ekleri getirilerek oluşur. Yazmak, konuşmak, yemek, yazma, alış... Konuşmak bir sanattır.

Olumsuzluk eki –ma, -me ile isim-fiil eki olan –ma, -me karıştırılmamalıdır. Bu hafta işe gitme. (Olumsuz fiil) / Tatile gitme hazırlıkları başladı. (İsim-fiil)

-mak, -mek, -ma, -me eklerini alan bazı kelimeler bir nesnenin adı olarak kullanılabilir. Ekmek, çakmak, yemek, tokmak, kıyma, sarma, kazma...

Bu yıl tarlaya buğday ekmek istiyorum. (isim-fiil)

Bakkaldan üç ekmek aldı. (İsim)

-iş ekini alan bazı kelimeler isim-fiil, isim ve fiil görevinde kullanılabilir.

Yurda giriş işlemleri başladı. (İsim-fiil)

Binanın girişi çok berbattı. (İsim)

Hiç çekinmeden rakiplerine girişti. (Fiil)

Sıfat-Fiiler (Ortaç)

Fiilin sıfat dönüştürülmüş şeklidir. Fiil kök veya gövdelerine –an, -en, -ası, -esi, -maz, -mez, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür, -dık, -dik, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük, -acak, -ecek, -mış, -miş, -muş, -müş ekleri getirilerek yapılır. Sıfatların her zaman bir ismi nitelediği gibi sıfat-fiiller de genellikle bir ismi niteler. Tanıdık kişi, okumuş adam, çıkmaz sokak....

Sıfat-fiil ekini alan fiiller, bazen isim göreviyle kullanılır. Bayrama katılan öğrencilere izin verildi. (Sıfat-fiil) / Bayrama katılanlara izin verildi. (İsim) (Sıfat-fiiller çekim eki alarak isimleşir.)


Sıfat-fiil ekleriyle kip ekleri karıştırılmamalıdır. Görünmez kaza (Sıfat-fiil) / Buradan bizim ev görünmez. (Fiil)


Sıfat-fiil eklerinin olumsuzları da yaygın olarak kullanılır. Görmemiş adam, olmayacak iş

-dık, -acak sıfat –fiil ekleri, ünlü ile başlayan ekleri aldığında yumuşama olayı meydana gelir. Babamın tanıdığı kişiler geldi.

Zarf-fiiller (Bağ-fiil, ulaç)

Fiillerin durumunu, zamanını, şeklini bildiren fiilimsilerdir. Fiil kök veya gövdelerine “-ıp, -ip, -up, -üp, -arak, -erek, -ken, -a, -e, -maden, -madan, -alı, -eli, -ınca, -ince, -maksızın, -meksizin, -casına, -alı, -eli, -ınca, -ince, -unca, -ünce, -dıkça, -dikçe, -dukça, -dükçe, -dığında, -düğünde, -mez” ekleri getirilerek yapılır. Zarf-fiiller çoğunlukla bağlama göreviyle kullanıldığı için bir adı da bağ-fiildir.

Koşa koşa geldi.

Çocuk ağladıkça açıldı.

Öğretmen dersi anlatıp çıktı.

Zarf-fiiller çekim eki almaz (Diğer fiilimsilerden farklı)

NOT : Fiil ve fiilimsilerde olumsuzluk –me, -ma ekleriyle sağlanır. Geniş zamanın olumsuzu –maz, -mez ekleriyle yapılır. Gel-me, gel-mez .