Cady
01-26-2012, 13:56
Kişiliğin sürekli etkileşim halinde olan id, ego ve süperego olarak üç temel yapıdan meydana geldiğini biyolojik bir temele dayanarak açıklayan Freud, ego ve süperego’nun kişiliğin temel yapısı olan id’den ayrılarak geliştiğini savunmaktadır. Freud’a göre ruhsal enerji kaynağı olan id, diğer iki sistemin çalışması için gerekli olan gücü de sağlamaktadır. Bilinçaltında zaman ve mekan kavramları tanımaksızın varlığını sürdürmekte olan id, ilkel ve kaba bir biçimde haz ilkesinin egemenliği altında işlemektedir (Arkonaç, 1993; Atkinson ve ark., 1996; Cansever 1985; Karahan & Sardoğan, 1994; Köknel, 1995; Mischel & Plomin, 1999; Morris, 2002; Myers, 1998; Öztürk, 1989; Savran, 1993; Şendil, 1995; Uba & Huang, 1999; Wade & Tavris, 1999; Feldman, 1997; Yanbastı,1990;).
Gerçeklik ilkesi’nin egemenliğinde çalışan ego’yu, id’i denetleyen ve bilinçaltında tutmaya çalışan kişilik yapısı olarak açıklayan Freud, onun bilinç ve bilinçaltı olmak üzere iki yönlü işlediğini ileri sürmektedir. Buna göre, bilinç yönüyle dış dünya ile iletişimde olan ego; diğer yönü olan bilinçaltı ile id ve süperego arasında bir uzlaşma sağlamakla yükümlüdür (Atkinson ve ark., 1996; Arkonaç, 1993; Cansever, 1985; Cüceloğlu, 1993; Feldman, 1997; Mischel & Plomin, 1999; Morris, 2002; Öztürk, 1989; Savran, 1993; Şendil, 1995; Wade & Tavris, 1999; Yanbastı, 1990).
Kişiliğin en son gelişen yapısı olan süperego ise, çocuğun Oedipus komplekslerini çözerek, ebeveynleriyle özdeşlik kurmaya başladığı sırada ortaya çıkarmak suretiyle ona cinsel kimlik kazandırmaktadır (Myers, 1998). Kişiliğin ahlaki yönünü temsil eden süperego kavramını, vicdan ve ego ideali olmak üzere ayıran Freud, id’den gelen dürtüleri bastırmak ve ego’yu gerçekçi amaçlar yerine ahlaki amaçlara yöneltmek için uğraşan bir yapı, diğer deyişle kişiliğin toplumsal yönü olarak nitelendirmektedir (Atkinson ve ark.,1996; Arkonaç, 1993; Cansever 1985; Feldman, 1997; Karahan & Sardoğan, 1994; Köknel, 1995; Mischel & Plomin, 1999; Morris, 2002; Öztürk, 1989; Şendil, 1995; Wade & Tavris, 1999; Yanbastı, 1990; Savran, 1993).
Freud, ortaya koyduğu bu üçgeni oluşturan taşlardan birinin diğerinden daha ağır ya da hafif olması durumunda farklı kişilik türlerinin ortaya çıktığı düşüncesiyle kişilik gelişiminin 5 yaşında tamamlandığını ileri sürmektedir (Feldman, 1997; Kozacıoğlu & Gördürür, 1995). Freud’un Psikoseksüel teorisine göre; bireyin olası kişilik özelliklerinin belirlenmesinde, sözü edilen evrelerde oluşan takılmalar sonucu farklı tipte kişilik özellikleri ortaya çıkmaktadır. Buna göre; öncelikle cinsel gelişim evreleri ve sonra kişilik tipleri şöyledir:
Freud’un Psikoseksüel Teorisi’nde Cinsel Evreler
a. Oral Evre (0 - 1,5 Yaş)
Lidinal enerjinin ağız bölgesinde toplandığı bu evrenin, ilk 2-3 ayında çocuk birincil narsizmi yaşamakta ve haz ilkesiyle yaşamını sürdürmektedir (Adasal, 1977; Atkinson ve ark., 1996; Felman, 1997; Karahan & Sardoğan, 1994; Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Köknel, 1995; Mischel & Plomin, 1999; Öztürk, 1989; Şendil, 1995; Uluğ, 1997). Aylar ilerledikçe doyum kaynağı dişlere ve çeneye kaymakta böylece yeni kazanılan ısırma becerisi ile ilk saldırganlık belirtileri ortaya çıkmaktadır (Bee, 2000; Köknel, 1995; Wade & Tavris, 1999; Yanbastı, 1990 ).
b. Anal Evre (1,5 - 3 Yaş)
2 yaşında bedensel zevkler almaya başlayan bebek (Mischel & Plomin, 1999), çevre kurallarına göre hareket etme gerekliliği anlamış, libidinal enerjisi anüse ve oradan da üretraya kaymıştır. Artık bazı tatminlerini geciktirmekte ve gerçeğe uygun davranmaktadır. Gelişen ego ve süperego ile birlikte, yoksunluklarla baş edebilme ve ebeveynlerinin kısıtlamalarına dayanmaya çalışmaktadır (Adasal, 1977; Bee, 2000; Feldman, 1997; Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Köknel, 1995; Öztürk, 1989; Şendil, 1995; Uluğ, 1997; Wade & Tavris, 1999; Yanbastı, 1990).
c. Fallik Evre (3 – 5,7 Yaş)
Cinsler arasındaki farkın henüz belirginleşmediği bu evrede (Kozacıoğlu & Gördürür, 1995), hazlar ve problemler genital bölge çevresinde toplanır. Genital bölgede gerilime neden olan uyarılmalar, gerilimin giderilmesiyle beraber hazza dönüşmekte ve cinsel dürtüler, karşı cinsten ebeveyne yöneltilmektedir. Oedipus kompleksi denilen bu durumun en önemli sonucu, erkek çocuğun babasıyla özdeşim kurmasıdır. Erkek çocuklar kadar şiddetli olmasa da kızların da bu evrede bir takım çatışmalar yaşadıkları bilinmektedir (Feldman, 1997; Şendil, 1995; Öztürk, 1989; Uluğ, 1997; Wade & Tavris, 1999).
d. Gizil Evre (Latent) (5,7 – Ergenlik)
İnsanoğlunun ergenlik döneminde karşılaşacağı hızlı değişim ve bocalamalı döneme bir hazırlanış sayılabilecek olan bu evrede (Öztürk, 1989), kız ve erkeklerin cinsel ilgilerinde bir azalma gözlenir. Cinsel bir duraklama dönemi olarak da kabul edilebilecek olan bu evrede, çocuk kendi cinsinden olanlarla ve kendi özelliklerini taşıyan kişilerle ilgilenmeye başlar (Atkinson ve ark.,1996; Bee, 2000; Kozacıoğlu & Gördürür,1995; Mischel & Plomin, 1999; Myers, 1998; Şendil, 1995; Uluğ, 1997).
a. Oral Tip
Bu evrede takılanlar, pasif bağımlı, aşırı saygılı, itaatkar, meraklı, sempatik, ihtiraslı, şekilci , kolay güvenen ve aldanan, kabul eden, uyumlu, yumuşak huylu, iyimser...gibi kişilik özellikleri göstermektedir (Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Adasal, 1977; Myers, 1998; Köknel, 1995; Mischel & Plomin, 1999; Özkalp ve ark., 2000).
b. Anal Tip
Oral tip kadar pasif ve sevecen olmayan bu tip tertipli, titiz, tutumlu, inatçı, detaycı ve mükemmelliyetçi olan bu tip asosyal ve bencil olmakla birlikte, kendine yetebilen ayrıca oral tipe kıyasla lider özellikler taşıyan bir kişiliktedir (Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Köknel, 1995; Şendil, 1995; Özkalp ve ark., 2000).
c.Fallik Tip
Eksiksiz, kusursuz, tam, güçlü ve yetkin olma çabası içinde bocalayan fallik tip sürekli kaygılı (Köknel, 1995; Yanbastı, 1990), sıkıntılı ve gergindir. Karşı cinse karşı cazibeli görünmeye çalışan bu tip, antisosyal davranışlara ve suç işlemeye meyilli özellik göstermektedir (Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Özkalp ve ark., 2000).
KAYNAKÇA
Adasal, Rasim (1977). Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji. 3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Arkonaç,Sibel (1993). Psikoloji Zihin Süreçleri Bilimi. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.
Atkinson, Rita & Atkinson, Richard & Smith, Edward E. & Bem, Daryl J. & Hoeksema, Susan Nolen. (1996). Hilgard’s Introduction to Psychology. Twelfth Edition. U.S.A: Harcourt Brace College Publishers.
Bee, Helen (2000). The Developing Child. U.S.A: Allyn and Bacon.
Cansever, Gökçe (1985). İçimdeki Ben. 3. Baskı. İstanbul: Beta Basın Yayım Dağıtım.
Cüceloğlu, Doğan (1993). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Feldman,Robert (1997). Essentials of Understanding Psychology. Third Ed. USA: The Mc Graw-Hill Companies,İnc.
Karahan, T.Fikret & Sardoğan, Mehmet E. (1994). Psikolojik Danışma Kuramları. İstanbul: Birsen Yayınevi.
Kozacıoğlu,Gülsen & Ekberzade Gördürür, Hülya (1995). Bireyden Topluma Ruh Sağlığı. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.
Köknel,Özcan (1995). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Mischel, Walter & Plomin, Robert (1999). Introduction to Personality. Sixth Ed. New York: Harcourt Brace College Publishers.
Morris, Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık, Melike Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.
Myers, David G. (1998). Psychology. Fifth Ed. U.S.A: Worth Publishers, Inc.
Öztürk, Orhan (1989). Psikanaliz ve Psikoterapi. 2. Baskı. İstanbul: Evrim Kitabevi
Savran, Canan (1993). Sıfat Listesinin (Adjective Check List) Türkiye Koşullarına Uygun Dilsel Eşdeğerlilik, Geçerlik, Güvenirlik ve Norm Çalışması ve Bir Örnek Uygulama. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
Şendil, Gül (1995). Büyüme Gelişme Olgunlaşma. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Özkalp, Enver & Arıcı, Hüsnü & Aydın, Orhan & Bayraktar, Rüveyde & Uzunöz, Ali & Erkal, Buket (2000). Davranış Bilimlerine Giriş. (Edi. Enver Özkalp). 3. Baskı. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1027
Uba, Laura & Huang, Karen (1999). Psychology. U.S.A: An imprint of Addison Wesley Longman, İnc.
Uluğ, Mücella Ormanlıoğlu (1997). Niçin Oyun? Çocuğun Gelişiminde ve Çocuğu Tanımada Oyunun Önemi. Göçebe Yayınları.
Wade, Carole & Tavris, Carol (1999). Invitation to Psychology. U.S.A: Addison- Wesley Educational Publisher Inc.
Yanbastı, Gülgün (1990). Kişilik Kuramları. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 53 İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi.
Gerçeklik ilkesi’nin egemenliğinde çalışan ego’yu, id’i denetleyen ve bilinçaltında tutmaya çalışan kişilik yapısı olarak açıklayan Freud, onun bilinç ve bilinçaltı olmak üzere iki yönlü işlediğini ileri sürmektedir. Buna göre, bilinç yönüyle dış dünya ile iletişimde olan ego; diğer yönü olan bilinçaltı ile id ve süperego arasında bir uzlaşma sağlamakla yükümlüdür (Atkinson ve ark., 1996; Arkonaç, 1993; Cansever, 1985; Cüceloğlu, 1993; Feldman, 1997; Mischel & Plomin, 1999; Morris, 2002; Öztürk, 1989; Savran, 1993; Şendil, 1995; Wade & Tavris, 1999; Yanbastı, 1990).
Kişiliğin en son gelişen yapısı olan süperego ise, çocuğun Oedipus komplekslerini çözerek, ebeveynleriyle özdeşlik kurmaya başladığı sırada ortaya çıkarmak suretiyle ona cinsel kimlik kazandırmaktadır (Myers, 1998). Kişiliğin ahlaki yönünü temsil eden süperego kavramını, vicdan ve ego ideali olmak üzere ayıran Freud, id’den gelen dürtüleri bastırmak ve ego’yu gerçekçi amaçlar yerine ahlaki amaçlara yöneltmek için uğraşan bir yapı, diğer deyişle kişiliğin toplumsal yönü olarak nitelendirmektedir (Atkinson ve ark.,1996; Arkonaç, 1993; Cansever 1985; Feldman, 1997; Karahan & Sardoğan, 1994; Köknel, 1995; Mischel & Plomin, 1999; Morris, 2002; Öztürk, 1989; Şendil, 1995; Wade & Tavris, 1999; Yanbastı, 1990; Savran, 1993).
Freud, ortaya koyduğu bu üçgeni oluşturan taşlardan birinin diğerinden daha ağır ya da hafif olması durumunda farklı kişilik türlerinin ortaya çıktığı düşüncesiyle kişilik gelişiminin 5 yaşında tamamlandığını ileri sürmektedir (Feldman, 1997; Kozacıoğlu & Gördürür, 1995). Freud’un Psikoseksüel teorisine göre; bireyin olası kişilik özelliklerinin belirlenmesinde, sözü edilen evrelerde oluşan takılmalar sonucu farklı tipte kişilik özellikleri ortaya çıkmaktadır. Buna göre; öncelikle cinsel gelişim evreleri ve sonra kişilik tipleri şöyledir:
Freud’un Psikoseksüel Teorisi’nde Cinsel Evreler
a. Oral Evre (0 - 1,5 Yaş)
Lidinal enerjinin ağız bölgesinde toplandığı bu evrenin, ilk 2-3 ayında çocuk birincil narsizmi yaşamakta ve haz ilkesiyle yaşamını sürdürmektedir (Adasal, 1977; Atkinson ve ark., 1996; Felman, 1997; Karahan & Sardoğan, 1994; Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Köknel, 1995; Mischel & Plomin, 1999; Öztürk, 1989; Şendil, 1995; Uluğ, 1997). Aylar ilerledikçe doyum kaynağı dişlere ve çeneye kaymakta böylece yeni kazanılan ısırma becerisi ile ilk saldırganlık belirtileri ortaya çıkmaktadır (Bee, 2000; Köknel, 1995; Wade & Tavris, 1999; Yanbastı, 1990 ).
b. Anal Evre (1,5 - 3 Yaş)
2 yaşında bedensel zevkler almaya başlayan bebek (Mischel & Plomin, 1999), çevre kurallarına göre hareket etme gerekliliği anlamış, libidinal enerjisi anüse ve oradan da üretraya kaymıştır. Artık bazı tatminlerini geciktirmekte ve gerçeğe uygun davranmaktadır. Gelişen ego ve süperego ile birlikte, yoksunluklarla baş edebilme ve ebeveynlerinin kısıtlamalarına dayanmaya çalışmaktadır (Adasal, 1977; Bee, 2000; Feldman, 1997; Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Köknel, 1995; Öztürk, 1989; Şendil, 1995; Uluğ, 1997; Wade & Tavris, 1999; Yanbastı, 1990).
c. Fallik Evre (3 – 5,7 Yaş)
Cinsler arasındaki farkın henüz belirginleşmediği bu evrede (Kozacıoğlu & Gördürür, 1995), hazlar ve problemler genital bölge çevresinde toplanır. Genital bölgede gerilime neden olan uyarılmalar, gerilimin giderilmesiyle beraber hazza dönüşmekte ve cinsel dürtüler, karşı cinsten ebeveyne yöneltilmektedir. Oedipus kompleksi denilen bu durumun en önemli sonucu, erkek çocuğun babasıyla özdeşim kurmasıdır. Erkek çocuklar kadar şiddetli olmasa da kızların da bu evrede bir takım çatışmalar yaşadıkları bilinmektedir (Feldman, 1997; Şendil, 1995; Öztürk, 1989; Uluğ, 1997; Wade & Tavris, 1999).
d. Gizil Evre (Latent) (5,7 – Ergenlik)
İnsanoğlunun ergenlik döneminde karşılaşacağı hızlı değişim ve bocalamalı döneme bir hazırlanış sayılabilecek olan bu evrede (Öztürk, 1989), kız ve erkeklerin cinsel ilgilerinde bir azalma gözlenir. Cinsel bir duraklama dönemi olarak da kabul edilebilecek olan bu evrede, çocuk kendi cinsinden olanlarla ve kendi özelliklerini taşıyan kişilerle ilgilenmeye başlar (Atkinson ve ark.,1996; Bee, 2000; Kozacıoğlu & Gördürür,1995; Mischel & Plomin, 1999; Myers, 1998; Şendil, 1995; Uluğ, 1997).
a. Oral Tip
Bu evrede takılanlar, pasif bağımlı, aşırı saygılı, itaatkar, meraklı, sempatik, ihtiraslı, şekilci , kolay güvenen ve aldanan, kabul eden, uyumlu, yumuşak huylu, iyimser...gibi kişilik özellikleri göstermektedir (Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Adasal, 1977; Myers, 1998; Köknel, 1995; Mischel & Plomin, 1999; Özkalp ve ark., 2000).
b. Anal Tip
Oral tip kadar pasif ve sevecen olmayan bu tip tertipli, titiz, tutumlu, inatçı, detaycı ve mükemmelliyetçi olan bu tip asosyal ve bencil olmakla birlikte, kendine yetebilen ayrıca oral tipe kıyasla lider özellikler taşıyan bir kişiliktedir (Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Köknel, 1995; Şendil, 1995; Özkalp ve ark., 2000).
c.Fallik Tip
Eksiksiz, kusursuz, tam, güçlü ve yetkin olma çabası içinde bocalayan fallik tip sürekli kaygılı (Köknel, 1995; Yanbastı, 1990), sıkıntılı ve gergindir. Karşı cinse karşı cazibeli görünmeye çalışan bu tip, antisosyal davranışlara ve suç işlemeye meyilli özellik göstermektedir (Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Özkalp ve ark., 2000).
KAYNAKÇA
Adasal, Rasim (1977). Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji. 3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Arkonaç,Sibel (1993). Psikoloji Zihin Süreçleri Bilimi. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.
Atkinson, Rita & Atkinson, Richard & Smith, Edward E. & Bem, Daryl J. & Hoeksema, Susan Nolen. (1996). Hilgard’s Introduction to Psychology. Twelfth Edition. U.S.A: Harcourt Brace College Publishers.
Bee, Helen (2000). The Developing Child. U.S.A: Allyn and Bacon.
Cansever, Gökçe (1985). İçimdeki Ben. 3. Baskı. İstanbul: Beta Basın Yayım Dağıtım.
Cüceloğlu, Doğan (1993). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Feldman,Robert (1997). Essentials of Understanding Psychology. Third Ed. USA: The Mc Graw-Hill Companies,İnc.
Karahan, T.Fikret & Sardoğan, Mehmet E. (1994). Psikolojik Danışma Kuramları. İstanbul: Birsen Yayınevi.
Kozacıoğlu,Gülsen & Ekberzade Gördürür, Hülya (1995). Bireyden Topluma Ruh Sağlığı. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.
Köknel,Özcan (1995). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Mischel, Walter & Plomin, Robert (1999). Introduction to Personality. Sixth Ed. New York: Harcourt Brace College Publishers.
Morris, Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık, Melike Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.
Myers, David G. (1998). Psychology. Fifth Ed. U.S.A: Worth Publishers, Inc.
Öztürk, Orhan (1989). Psikanaliz ve Psikoterapi. 2. Baskı. İstanbul: Evrim Kitabevi
Savran, Canan (1993). Sıfat Listesinin (Adjective Check List) Türkiye Koşullarına Uygun Dilsel Eşdeğerlilik, Geçerlik, Güvenirlik ve Norm Çalışması ve Bir Örnek Uygulama. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
Şendil, Gül (1995). Büyüme Gelişme Olgunlaşma. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Özkalp, Enver & Arıcı, Hüsnü & Aydın, Orhan & Bayraktar, Rüveyde & Uzunöz, Ali & Erkal, Buket (2000). Davranış Bilimlerine Giriş. (Edi. Enver Özkalp). 3. Baskı. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1027
Uba, Laura & Huang, Karen (1999). Psychology. U.S.A: An imprint of Addison Wesley Longman, İnc.
Uluğ, Mücella Ormanlıoğlu (1997). Niçin Oyun? Çocuğun Gelişiminde ve Çocuğu Tanımada Oyunun Önemi. Göçebe Yayınları.
Wade, Carole & Tavris, Carol (1999). Invitation to Psychology. U.S.A: Addison- Wesley Educational Publisher Inc.
Yanbastı, Gülgün (1990). Kişilik Kuramları. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 53 İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi.