denizci
10-02-2010, 18:46
DIŞ KUVVETLER
*Enerjisini güneşten alan ve yer şekillerinin oluşmasında yıkıcı etkiye sahip olan kuvvetlere dış kuvvetler denir.
TAŞLARIN ÇÖZÜLMESİ
1)Fiziksel (Mekanik ) Çözülme:
Mekanik çözülmede en fazla etkili olan faktör , sıcaklık farkıdır. Sıcaklık farkı arttıkça mekanik çözülme de artar. En fazla görüldüğü iklim çöl iklimidir. Mekanik çözülmede ayrıca tuz ve buz etkisi de vardır.
2)Kimyasal çözülme: Kimyasal çözülmede en fazla nem miktarı etkilidir. Ayrıca sıcaklığın da etkisi vardır. Fakat sıcaklık çözünürlülük hızında etkilidir. Dolayısıyla yağış miktarı ve sıcaklık arttıkça kimyasal çözülme de artar. En fazla görüldüğü iklim Ekvatoral iklimdir.
3)Biyolojik çözülme:Bitkiler kökleri vasıtasıyla kayaları hem mekanik, hem de kimyasal yolla ayrışmaya uğratır.
TOPRAK OLUŞUMU (Pedojenez)
Etkili faktörler: 1)İklim şartları
2)Bitki örtüsü 3)Taşların özelliği
4)Arazinin eğimi 5)Zaman
*Toprak,taşların çözülmesi ve içine çeşitli canlı kalıntılarının karışmasıyla oluşur.
Toprak Katmanları:
1) A Horizonu: En üstte, iyice ayrışmış ve organik maddelerce zengin tabakadır. Ekim-dikim işleri burada yapılır (40cm).
2) B -Horizonu: Üstte yıkanan tuz ve kil gibi maddelerin biriktiği kattır.
3) C Horizonu: Temeldeki ana kayanın iri parçalarından oluşan katmandır.
4) D Horizonu: Henüz çözülmeye uğramamış ana kayadır.
OLUŞUMLARINA GÖRE TOPRAK TİPLERİ
1)Taşınmış Topraklar: Dış kuvvetlerin etkisiyle aşınarak,taşınan maddelerin çukur yerlerde veya düz yerlerde birikmesiyle oluşur.
Ör: Alüvyon, lös, moren
*Bu toprakların ortak özelliği mineral maddelerce zengin olmalarıdır.
*Türkiye’de bunlardan alüvyon toprağı bulunur.
2)Yerli Topraklar: Ana kayanın bulunduğu yerde fiziksel ve kimyasal yolla ayrışması sonucu oluşurlar. Bu toprakların genel özelliğinde daha çok iklim-bitki örtüsü ve kayanın özelliği etkilidir.
* Bitki kök, dal ve yapraklarının çürümesi toprakta çürümesi sonucu humus oluşur.
*Yerli topraklar, iklim özelliğine göre nemli ve kurak bölge toprakları diye ikiye ayrılır.
A-NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI:
*Yağışın fazla olduğu iklimlerde görülür. Toprağın üst katında yıkanmanın etkisiyle mineral ve tuz bileşikleri azdır.
1)Tundra Toprağı: Kutuplara yakın yerde görülür. Yılın büyük bir kısmında donmuş halde bulunur. Yaz mevsiminde bataklık halini alan, tarıma elverişsiz topraklardır.
2)Podzol Toprağı: Soğuk nemli iklim bölgesinin iğne yapraklı ormanları altında görülen toprağıdır. Yıkanmanın etkisiyle açık renklidir. Verimi düşüktür. Türkiye’de Batı Karadeniz Bölümünde görülür.
3)Kahverengi orman toprağı: Ilıman kuşağın nemli iklim bölgesinde görülür. Yayvan yapraklı ormanlar altında görülür. Humus bakımından zengindir. Türkiye’de Karadeniz bölgesinde, Trakya’da, İç Batı Anadolu’nun kuzeyinde ve yer yer İç Anadolu Bölgesinde 1200m’nin üzerindeki yerlerde orman örtüsü altında görülür.
4) Terra-Rossa toprakları: Akdeniz iklim bölgesinde kalkerli arazi üzerinde görülürler. Demir oksitçe zengin oldukları için kırmızı renklidirler. Türkiye’de Akdeniz, Ege ve Güney Marmara Bölümünde görülürler.
5)Laterit toprağı: Ekvatoral iklim bölgesinde görülürler. Kimyasal ve organik çözülme çok hızlıdır. Bitki örtüsü sık olduğundan humus karışımı çok fazladır. Ancak yıkanmanın etkisiyle toprak mineral maddece fakirleşir.
Türkiye’de Doğu Karadeniz Bölümünde görülür.
B-YARI NEMLİ VE KURAK BÖLGE TOPRAKLARI
*Kurak bölgede oluşan topraklarda yağış azlığı nedeniyle, yıkanma azdır. Bundan dolayı tuz ve kireç oranı fazladır.
*Yarı nemli bölge topraklarında step bitki örtüsünün çürüyerek toprağa karışması sonucu humus birikmesi olur. Bu sebeple verimlidirler.
1)Çernozyomlar (kara topraklar): Ilıman kuşağın yarı nemli bölgelerinde görülür. Gür ot topluluğunun çürüyerek toprağa karışmasından dolayı humus birikimi fazla olan dünyanın en verimli toprağıdır. Türkiye’de Erzurum-Kars Bölümünde görülürler.
2)Kestane renkli step toprakları: Yağışların az olduğu step bitki örtüsü altında görülür. Humus birikimi azdır. Verimi düşüktür. Kireç ve tuz oranı yüksektir. Türkiye2de İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde görülürler.
3)Çöl toprakları: Çöl bölgelerinin tarıma elverişsiz topraklarıdır. Kimyasal ve organik çözülmenin yetersizliğinden dolayı daha çok kum yığınlarından oluşur.
DIŞ KUVVETLER
Enerjisini Güneşten alan, yeryüzünü aşındırma, taşıma ve biriktirme yoluyla şekillendiren kuvvetşere Dış Kuvvetler denir.
Not: Dış kuvvetşerden yanlız Gel-Git, enerjisini Ay'dan alır.
İç kuvvetler yerkabuğuna engebe kazandırırken dış kuvvetler aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyetleriyle düzleştirmektedir. Bu faaliyetler ilk olarak taşların çözülmesi yani Toprak oluşumuyla başlar.
A- ÇÖZÜLME (Toprak Oluşumu)
Çözülme kayaların füzüksel olarak parçalanması yada kimyasal olarak ayrışması sonucu meydana gelir.
Taşlar 3 şekilde çözülmeye uğrarlar.
a) Fiziksel (Mekanik) Çözülme: Yüksek sıcaklık farkı olan iklim sahalarında sıcaklık farkı tuz buz ve kök çatlatmasıyla kayaları oluşturan minerallerin bağlarının gevşemesi sonucu taşların fiziksel olarak parçalanması olayıdır. Çöl, Tundra, Step ve Karasal iklim sahalarında bu tip çözülme görülür. Ayrıca Akarsular, Rüzgar ve Buzullarda taşları mekanik parçalanmaya uğratırlar.
b) Kimyasal Çözülme: Taşların bünyesindeki minerallerin, suyun etkisiyle eriyerek birbirlerinden ayrılıp dağılmasıyla oluşur. Sıcaklık farkının az yağışın bol olduğu ,Ekvatoral, Muson, Okyasus ve Akdeniz iklimlerinin etki alanlarında görülür.
c) Organik Çözülme: Bitki köklerinin taşların arasındaki çatlaklara girerek büyümesi ile çatlakları genişletip ufalanmasına katkıda bulunması olayıdır. Diğerlerine göre daha dar kapsamlıdır. Dağlık alanlardaki orman altı zeminlerde görülür.
Bitkilerin çözülmeye etkisi
Toprak ve Oluşumu
Çözülme olaylarıyla kayaların üzeri zamanla ayrışmış mineraller, Organik maddeler ve Mikroorganizmalardan oluşan ince taneli bir örtüyle kaplanır.Bu doğal örtüye Toprak denir.
Toprağın oluşumunda;
• İklim
• Bitki Örtüsü
• Anakaya
• Eğim
• Zemin gibi faktörler etkilidir.
Toprak tabakası yerkabuğunda birkaç cm den 2-3 m ye kadar olabilir.oluşumu tamam lanan toprağın kesitinde 4 ayrı katman yani Horizon bulunur.(Örnek) Canlı atıklarının toprakta birikme siyle oluşan ve toprağa verim kazandıran koyu renkli organik maddeye Humus denir.
Not: Yanlız humus toprak oluşumunu etkileyen bir etmen değildir.
Toprak Çeşitleri
Topraklar oluşumlarına göre 2 ana gruba ayrılırlar; BAŞLICA TOPRAK GRUPLARI
1- Taşınmış Topraklar: Akarsu, üzgar, Buzul gibi dış kuvvetlerin aşındırarak taşıdığı malzemeyi biriktirmesiyle oluşurlar. Çeşitli sahalardan toplanıp geldiklerinden, mineralce zengin yani verimli topraklardır. Buna göre;
• Akarsular --> Alüvyal Toprakları,
• Rüzgarlar --> Lösleri,
• Buzullar --> Morenleri oluştururlar Taşınmış Topraklar(Azonal) Yerli Topraklar (Zonal)
Nemli Bölge Kurak Bölge
Alüvyal Topraklar
Morenler (Buzultaş)
Lös Toprakları Tunra
Podzol
Terra-Rossa
K.Rengi Orman
Laterit
Çernozyom
Kestane R.Step
Çöl
2- Yerli Topraklar: Kayalarınbulundukları yerde çözülmesiyle oluşan topraklardır. Dolayısıyla bu toprakların özellikleri bazı şartlara göre belli olur.Bunlar;
• İklim
• Bitki Örtüsü
• Yağış Rejimi
• Canlılar ve Atıkları
• Anakayanın Cinsi
• Yerşekilleri'dir.
Yerli Topraklar 2'ye ayrılır.
a) Nemli Bölge Toprakları
• Tundra Toprakları: Kutba yakın alanlarda bulunan ve ya donmuş yada bataklık halde olan, tarım yapılamayan topraklardır.
• Podzol Topraklar: İğne ypraklı orman alanlarındasoğuk ve nemli iklim bölgelerinde, Rusya,Sibirya ve Batı Karadenizin Yüksek kesimlerinde görülen az verimli bir topraktır.
• Kahverengi Orman: Orta kuşağın nemli alanlarında görülen zengin humuslu bir topraktır. Karadeniz. Yıldız Dağları, İç anadolu ve toroslarda görülür.
Podzol (B.Karadeniz)
• Terra-Rossa (Kırmızı) Topraklar: Akdeniz ve Suptropikal iklim alanlarının toprağıdır. Gübreleme ile verimleri çok artar.
• Lateritler: Ekvatoral bölgenin fazla yıkanmış verimi düşük toprağıdır. Ülkemizde D.Karadenizde benzer topraklar görülür. Amazon, Kongo Havzaları,Güneydoğu Asya da yaygındır.
Laterit (D.Karadeniz)
b) Kurak Bölge Toprakları
• Çernozyom (Kara) Topraklar: Orta kuşağın yarı nemli step alanlarında görülür. Az yıkandıklarından bol mineralli ve dünyanın en verimli yopraklarıdır. Erzurum-Kars Bölümü ve İç Anadolunun Kuzeyinde görülür.Daha nemli ve gür bitki topluluklarının olduğu yerlerde bu topraklara Preri toprakları denir.
• Kestane Renkli Kahverengi Step Toprakları: Az yağışlı step iklim bölgelerinde ki düşük verimli topraklardır. Doğu,Güneydoğu, İç ve İçbatı Anadoluda yaygındır.
• Çöl Toprakları: Çöl alanlarında görülen ve fazla yıkanmadıklarından, bol kireçli ve tuzlu olan tarım yapılamayan topraklardır. Ülkemizde Tuz Gölü ve çevresinde görülür.
DIŞ KUVVETLER
Enerjisini Güneşten alan, yeryüzünü aşındırma, taşıma ve biriktirme yoluyla şekillendiren kuvvetşere Dış Kuvvetler denir.
Not: Dış kuvvetşerden yanlız Gel-Git, enerjisini Ay'dan alır.
İç kuvvetler yerkabuğuna engebe kazandırırken dış kuvvetler aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyetleriyle düzleştirmektedir. Bu faaliyetler ilk olarak taşların çözülmesi yani Toprak oluşumuyla başlar.
A- ÇÖZÜLME (Toprak Oluşumu)
Çözülme kayaların füzüksel olarak parçalanması yada kimyasal olarak ayrışması sonucu meydana gelir.
Taşlar 3 şekilde çözülmeye uğrarlar.
a) Fiziksel (Mekanik) Çözülme: Yüksek sıcaklık farkı olan iklim sahalarında sıcaklık farkı tuz buz ve kök çatlatmasıyla kayaları oluşturan minerallerin bağlarının gevşemesi sonucu taşların fiziksel olarak parçalanması olayıdır. Çöl, Tundra, Step ve Karasal iklim sahalarında bu tip çözülme görülür. Ayrıca Akarsular, Rüzgar ve Buzullarda taşları mekanik parçalanmaya uğratırlar.
b) Kimyasal Çözülme: Taşların bünyesindeki minerallerin, suyun etkisiyle eriyerek birbirlerinden ayrılıp dağılmasıyla oluşur. Sıcaklık farkının az yağışın bol olduğu ,Ekvatoral, Muson, Okyasus ve Akdeniz iklimlerinin etki alanlarında görülür.
c) Organik Çözülme: Bitki köklerinin taşların arasındaki çatlaklara girerek büyümesi ile çatlakları genişletip ufalanmasına katkıda bulunması olayıdır. Diğerlerine göre daha dar kapsamlıdır. Dağlık alanlardaki orman altı zeminlerde görülür.
Bitkilerin çözülmeye etkisi
Toprak ve Oluşumu
Çözülme olaylarıyla kayaların üzeri zamanla ayrışmış mineraller, Organik maddeler ve Mikroorganizmalardan oluşan ince taneli bir örtüyle kaplanır.Bu doğal örtüye Toprak denir.
Toprağın oluşumunda;
• İklim
• Bitki Örtüsü
• Anakaya
• Eğim
• Zemin gibi faktörler etkilidir.
Toprak tabakası yerkabuğunda birkaç cm den 2-3 m ye kadar olabilir.oluşumu tamam lanan toprağın kesitinde 4 ayrı katman yani Horizon bulunur.(Örnek) Canlı atıklarının toprakta birikme siyle oluşan ve toprağa verim kazandıran koyu renkli organik maddeye Humus denir.
Not: Yanlız humus toprak oluşumunu etkileyen bir etmen değildir.
Toprak Çeşitleri
Topraklar oluşumlarına göre 2 ana gruba ayrılırlar; BAŞLICA TOPRAK GRUPLARI
1- Taşınmış Topraklar: Akarsu, üzgar, Buzul gibi dış kuvvetlerin aşındırarak taşıdığı malzemeyi biriktirmesiyle oluşurlar. Çeşitli sahalardan toplanıp geldiklerinden, mineralce zengin yani verimli topraklardır. Buna göre;
• Akarsular --> Alüvyal Toprakları,
• Rüzgarlar --> Lösleri,
• Buzullar --> Morenleri oluştururlar Taşınmış Topraklar(Azonal) Yerli Topraklar (Zonal)
Nemli Bölge Kurak Bölge
Alüvyal Topraklar
Morenler (Buzultaş)
Lös Toprakları Tunra
Podzol
Terra-Rossa
K.Rengi Orman
Laterit
Çernozyom
Kestane R.Step
Çöl
2- Yerli Topraklar: Kayalarınbulundukları yerde çözülmesiyle oluşan topraklardır. Dolayısıyla bu toprakların özellikleri bazı şartlara göre belli olur.Bunlar;
• İklim
• Bitki Örtüsü
• Yağış Rejimi
• Canlılar ve Atıkları
• Anakayanın Cinsi
• Yerşekilleri'dir.
Yerli Topraklar 2'ye ayrılır.
a) Nemli Bölge Toprakları
• Tundra Toprakları: Kutba yakın alanlarda bulunan ve ya donmuş yada bataklık halde olan, tarım yapılamayan topraklardır.
• Podzol Topraklar: İğne ypraklı orman alanlarındasoğuk ve nemli iklim bölgelerinde, Rusya,Sibirya ve Batı Karadenizin Yüksek kesimlerinde görülen az verimli bir topraktır.
• Kahverengi Orman: Orta kuşağın nemli alanlarında görülen zengin humuslu bir topraktır. Karadeniz. Yıldız Dağları, İç anadolu ve toroslarda görülür.
Podzol (B.Karadeniz)
• Terra-Rossa (Kırmızı) Topraklar: Akdeniz ve Suptropikal iklim alanlarının toprağıdır. Gübreleme ile verimleri çok artar.
• Lateritler: Ekvatoral bölgenin fazla yıkanmış verimi düşük toprağıdır. Ülkemizde D.Karadenizde benzer topraklar görülür. Amazon, Kongo Havzaları,Güneydoğu Asya da yaygındır.
Laterit (D.Karadeniz)
b) Kurak Bölge Toprakları
• Çernozyom (Kara) Topraklar: Orta kuşağın yarı nemli step alanlarında görülür. Az yıkandıklarından bol mineralli ve dünyanın en verimli yopraklarıdır. Erzurum-Kars Bölümü ve İç Anadolunun Kuzeyinde görülür.Daha nemli ve gür bitki topluluklarının olduğu yerlerde bu topraklara Preri toprakları denir.
• Kestane Renkli Kahverengi Step Toprakları: Az yağışlı step iklim bölgelerinde ki düşük verimli topraklardır. Doğu,Güneydoğu, İç ve İçbatı Anadoluda yaygındır.
• Çöl Toprakları: Çöl alanlarında görülen ve fazla yıkanmadıklarından, bol kireçli ve tuzlu olan tarım yapılamayan topraklardır. Ülkemizde Tuz Gölü ve çevresinde görülür.
DIŞ KUVVETLER
Enerjisini güneşten alan ve yer şekillerinin oluşmasında yıkıcı etkiye sahip olan kuvvetlere dış kuvvetler denir.
TAŞLARIN ÇÖZÜLMESİ
1)Fiziksel (Mekanik ) Çözülme: Mekanik çözülmede en fazla etkili olan faktör , sıcaklık farkıdır. Sıcaklık farkı arttıkça mekanik çözülme de artar. En fazla görüldüğü iklim çöl iklimidir. Mekanik çözülmede ayrıca tuz ve buz etkisi de vardır.
2)Kimyasal Çözülme: Kimyasal çözülmede en fazla nem miktarı etkilidir. Ayrıca sıcaklığın da etkisi vardır. Fakat sıcaklık çözünürlülük hızında etkilidir. Dolayısıyla yağış miktarı ve sıcaklık arttıkça kimyasal çözülme de artar. En fazla görüldüğü iklim Ekvatoral iklimdir.
3)Biyolojik çözülme:Bitkiler kökleri vasıtasıyla kayaları hem mekanik, hem de kimyasal yolla ayrışmaya uğratır.
TOPRAK OLUŞUMU (Pedojenez)
Etkili faktörler: 1)İklim şartları
2)Bitki örtüsü 3)Taşların özelliği
4)Arazinin eğimi 5)Zaman
Toprak,taşların çözülmesi ve içine çeşitli canlı kalıntılarının karışmasıyla oluşur.
Toprak Katmanları
1) A Horizonu: En üstte, iyice ayrışmış ve organik maddelerce zengin tabakadır. Ekim-dikim işleri burada yapılır (40cm).
2) B -Horizonu: Üstte yıkanan tuz ve kil gibi maddelerin biriktiği kattır.
3) C Horizonu: Temeldeki ana kayanın iri parçalarından oluşan katmandır.
4) D Horizonu: Henüz çözülmeye uğramamış ana kayadır.
OLUŞUMLARINA GÖRE TOPRAK TİPLERİ
1)Taşınmış Topraklar: Dış kuvvetlerin etkisiyle aşınarak,taşınan maddelerin çukur yerlerde veya düz yerlerde birikmesiyle oluşur.
Ör: Alüvyon, lös, moren
Bu toprakların ortak özelliği mineral maddelerce zengin olmalarıdır.
Türkiye’de bunlardan alüvyon toprağı bulunur.
2)Yerli Topraklar: Ana kayanın bulunduğu yerde fiziksel ve kimyasal yolla ayrışması sonucu oluşurlar. Bu toprakların genel özelliğinde daha çok iklim-bitki örtüsü ve kayanın özelliği etkilidir.
Bitki kök, dal ve yapraklarının çürümesi toprakta çürümesi sonucu humus oluşur.
Yerli topraklar, iklim özelliğine göre nemli ve kurak bölge toprakları diye ikiye ayrılır.
A-NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI:
Yağışın fazla olduğu iklimlerde görülür. Toprağın üst katında yıkanmanın etkisiyle mineral ve tuz bileşikleri azdır.
1)Tundra Toprağı: Kutuplara yakın yerde görülür. Yılın büyük bir kısmında donmuş halde bulunur. Yaz mevsiminde bataklık halini alan, tarıma elverişsiz topraklardır.
2)Podzol Toprağı: Soğuk nemli iklim bölgesinin iğne yapraklı ormanları altında görülen toprağıdır. Yıkanmanın etkisiyle açık renklidir. Verimi düşüktür. Türkiye’de Batı Karadeniz Bölümünde görülür.
3)Kahverengi orman toprağı: Ilıman kuşağın nemli iklim bölgesinde görülür. Yayvan yapraklı ormanlar altında görülür. Humus bakımından zengindir. Türkiye’de Karadeniz bölgesinde, Trakya’da, İç Batı Anadolu’nun kuzeyinde ve yer yer İç Anadolu Bölgesinde 1200m’nin üzerindeki yerlerde orman örtüsü altında görülür.
4) Terra-Rossa toprakları: Akdeniz iklim bölgesinde kalkerli arazi üzerinde görülürler. Demir oksitçe zengin oldukları için kırmızı renklidirler. Türkiye’de Akdeniz, Ege ve Güney Marmara Bölümünde görülürler.
5)Laterit toprağı: Ekvatoral iklim bölgesinde görülürler. Kimyasal ve organik çözülme çok hızlıdır. Bitki örtüsü sık olduğundan humus karışımı çok fazladır. Ancak yıkanmanın etkisiyle toprak mineral maddece fakirleşir.
Türkiye’de Doğu Karadeniz Bölümünde görülür.
B-YARI NEMLİ VE KURAK BÖLGE TOPRAKLARI
Kurak bölgede oluşan topraklarda yağış azlığı nedeniyle, yıkanma azdır. Bundan dolayı tuz ve kireç oranı fazladır.
Yarı nemli bölge topraklarında step bitki örtüsünün çürüyerek toprağa karışması sonucu humus birikmesi olur. Bu sebeple verimlidirler.
1)Çernozyomlar (kara topraklar): Ilıman kuşağın yarı nemli bölgelerinde görülür. Gür ot topluluğunun çürüyerek toprağa karışmasından dolayı humus birikimi fazla olan dünyanın en verimli toprağıdır. Türkiye’de Erzurum-Kars Bölümünde görülürler.
2)Kestane renkli step toprakları: Yağışların az olduğu step bitki örtüsü altında görülür. Humus birikimi azdır. Verimi düşüktür. Kireç ve tuz oranı yüksektir. Türkiye'de İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde görülürler.
3)Çöl toprakları: Çöl bölgelerinin tarıma elverişsiz topraklarıdır. Kimyasal ve organik çözülmenin yetersizliğinden dolayı daha çok kum yığınlarından oluşur.
*Enerjisini güneşten alan ve yer şekillerinin oluşmasında yıkıcı etkiye sahip olan kuvvetlere dış kuvvetler denir.
TAŞLARIN ÇÖZÜLMESİ
1)Fiziksel (Mekanik ) Çözülme:
Mekanik çözülmede en fazla etkili olan faktör , sıcaklık farkıdır. Sıcaklık farkı arttıkça mekanik çözülme de artar. En fazla görüldüğü iklim çöl iklimidir. Mekanik çözülmede ayrıca tuz ve buz etkisi de vardır.
2)Kimyasal çözülme: Kimyasal çözülmede en fazla nem miktarı etkilidir. Ayrıca sıcaklığın da etkisi vardır. Fakat sıcaklık çözünürlülük hızında etkilidir. Dolayısıyla yağış miktarı ve sıcaklık arttıkça kimyasal çözülme de artar. En fazla görüldüğü iklim Ekvatoral iklimdir.
3)Biyolojik çözülme:Bitkiler kökleri vasıtasıyla kayaları hem mekanik, hem de kimyasal yolla ayrışmaya uğratır.
TOPRAK OLUŞUMU (Pedojenez)
Etkili faktörler: 1)İklim şartları
2)Bitki örtüsü 3)Taşların özelliği
4)Arazinin eğimi 5)Zaman
*Toprak,taşların çözülmesi ve içine çeşitli canlı kalıntılarının karışmasıyla oluşur.
Toprak Katmanları:
1) A Horizonu: En üstte, iyice ayrışmış ve organik maddelerce zengin tabakadır. Ekim-dikim işleri burada yapılır (40cm).
2) B -Horizonu: Üstte yıkanan tuz ve kil gibi maddelerin biriktiği kattır.
3) C Horizonu: Temeldeki ana kayanın iri parçalarından oluşan katmandır.
4) D Horizonu: Henüz çözülmeye uğramamış ana kayadır.
OLUŞUMLARINA GÖRE TOPRAK TİPLERİ
1)Taşınmış Topraklar: Dış kuvvetlerin etkisiyle aşınarak,taşınan maddelerin çukur yerlerde veya düz yerlerde birikmesiyle oluşur.
Ör: Alüvyon, lös, moren
*Bu toprakların ortak özelliği mineral maddelerce zengin olmalarıdır.
*Türkiye’de bunlardan alüvyon toprağı bulunur.
2)Yerli Topraklar: Ana kayanın bulunduğu yerde fiziksel ve kimyasal yolla ayrışması sonucu oluşurlar. Bu toprakların genel özelliğinde daha çok iklim-bitki örtüsü ve kayanın özelliği etkilidir.
* Bitki kök, dal ve yapraklarının çürümesi toprakta çürümesi sonucu humus oluşur.
*Yerli topraklar, iklim özelliğine göre nemli ve kurak bölge toprakları diye ikiye ayrılır.
A-NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI:
*Yağışın fazla olduğu iklimlerde görülür. Toprağın üst katında yıkanmanın etkisiyle mineral ve tuz bileşikleri azdır.
1)Tundra Toprağı: Kutuplara yakın yerde görülür. Yılın büyük bir kısmında donmuş halde bulunur. Yaz mevsiminde bataklık halini alan, tarıma elverişsiz topraklardır.
2)Podzol Toprağı: Soğuk nemli iklim bölgesinin iğne yapraklı ormanları altında görülen toprağıdır. Yıkanmanın etkisiyle açık renklidir. Verimi düşüktür. Türkiye’de Batı Karadeniz Bölümünde görülür.
3)Kahverengi orman toprağı: Ilıman kuşağın nemli iklim bölgesinde görülür. Yayvan yapraklı ormanlar altında görülür. Humus bakımından zengindir. Türkiye’de Karadeniz bölgesinde, Trakya’da, İç Batı Anadolu’nun kuzeyinde ve yer yer İç Anadolu Bölgesinde 1200m’nin üzerindeki yerlerde orman örtüsü altında görülür.
4) Terra-Rossa toprakları: Akdeniz iklim bölgesinde kalkerli arazi üzerinde görülürler. Demir oksitçe zengin oldukları için kırmızı renklidirler. Türkiye’de Akdeniz, Ege ve Güney Marmara Bölümünde görülürler.
5)Laterit toprağı: Ekvatoral iklim bölgesinde görülürler. Kimyasal ve organik çözülme çok hızlıdır. Bitki örtüsü sık olduğundan humus karışımı çok fazladır. Ancak yıkanmanın etkisiyle toprak mineral maddece fakirleşir.
Türkiye’de Doğu Karadeniz Bölümünde görülür.
B-YARI NEMLİ VE KURAK BÖLGE TOPRAKLARI
*Kurak bölgede oluşan topraklarda yağış azlığı nedeniyle, yıkanma azdır. Bundan dolayı tuz ve kireç oranı fazladır.
*Yarı nemli bölge topraklarında step bitki örtüsünün çürüyerek toprağa karışması sonucu humus birikmesi olur. Bu sebeple verimlidirler.
1)Çernozyomlar (kara topraklar): Ilıman kuşağın yarı nemli bölgelerinde görülür. Gür ot topluluğunun çürüyerek toprağa karışmasından dolayı humus birikimi fazla olan dünyanın en verimli toprağıdır. Türkiye’de Erzurum-Kars Bölümünde görülürler.
2)Kestane renkli step toprakları: Yağışların az olduğu step bitki örtüsü altında görülür. Humus birikimi azdır. Verimi düşüktür. Kireç ve tuz oranı yüksektir. Türkiye2de İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde görülürler.
3)Çöl toprakları: Çöl bölgelerinin tarıma elverişsiz topraklarıdır. Kimyasal ve organik çözülmenin yetersizliğinden dolayı daha çok kum yığınlarından oluşur.
DIŞ KUVVETLER
Enerjisini Güneşten alan, yeryüzünü aşındırma, taşıma ve biriktirme yoluyla şekillendiren kuvvetşere Dış Kuvvetler denir.
Not: Dış kuvvetşerden yanlız Gel-Git, enerjisini Ay'dan alır.
İç kuvvetler yerkabuğuna engebe kazandırırken dış kuvvetler aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyetleriyle düzleştirmektedir. Bu faaliyetler ilk olarak taşların çözülmesi yani Toprak oluşumuyla başlar.
A- ÇÖZÜLME (Toprak Oluşumu)
Çözülme kayaların füzüksel olarak parçalanması yada kimyasal olarak ayrışması sonucu meydana gelir.
Taşlar 3 şekilde çözülmeye uğrarlar.
a) Fiziksel (Mekanik) Çözülme: Yüksek sıcaklık farkı olan iklim sahalarında sıcaklık farkı tuz buz ve kök çatlatmasıyla kayaları oluşturan minerallerin bağlarının gevşemesi sonucu taşların fiziksel olarak parçalanması olayıdır. Çöl, Tundra, Step ve Karasal iklim sahalarında bu tip çözülme görülür. Ayrıca Akarsular, Rüzgar ve Buzullarda taşları mekanik parçalanmaya uğratırlar.
b) Kimyasal Çözülme: Taşların bünyesindeki minerallerin, suyun etkisiyle eriyerek birbirlerinden ayrılıp dağılmasıyla oluşur. Sıcaklık farkının az yağışın bol olduğu ,Ekvatoral, Muson, Okyasus ve Akdeniz iklimlerinin etki alanlarında görülür.
c) Organik Çözülme: Bitki köklerinin taşların arasındaki çatlaklara girerek büyümesi ile çatlakları genişletip ufalanmasına katkıda bulunması olayıdır. Diğerlerine göre daha dar kapsamlıdır. Dağlık alanlardaki orman altı zeminlerde görülür.
Bitkilerin çözülmeye etkisi
Toprak ve Oluşumu
Çözülme olaylarıyla kayaların üzeri zamanla ayrışmış mineraller, Organik maddeler ve Mikroorganizmalardan oluşan ince taneli bir örtüyle kaplanır.Bu doğal örtüye Toprak denir.
Toprağın oluşumunda;
• İklim
• Bitki Örtüsü
• Anakaya
• Eğim
• Zemin gibi faktörler etkilidir.
Toprak tabakası yerkabuğunda birkaç cm den 2-3 m ye kadar olabilir.oluşumu tamam lanan toprağın kesitinde 4 ayrı katman yani Horizon bulunur.(Örnek) Canlı atıklarının toprakta birikme siyle oluşan ve toprağa verim kazandıran koyu renkli organik maddeye Humus denir.
Not: Yanlız humus toprak oluşumunu etkileyen bir etmen değildir.
Toprak Çeşitleri
Topraklar oluşumlarına göre 2 ana gruba ayrılırlar; BAŞLICA TOPRAK GRUPLARI
1- Taşınmış Topraklar: Akarsu, üzgar, Buzul gibi dış kuvvetlerin aşındırarak taşıdığı malzemeyi biriktirmesiyle oluşurlar. Çeşitli sahalardan toplanıp geldiklerinden, mineralce zengin yani verimli topraklardır. Buna göre;
• Akarsular --> Alüvyal Toprakları,
• Rüzgarlar --> Lösleri,
• Buzullar --> Morenleri oluştururlar Taşınmış Topraklar(Azonal) Yerli Topraklar (Zonal)
Nemli Bölge Kurak Bölge
Alüvyal Topraklar
Morenler (Buzultaş)
Lös Toprakları Tunra
Podzol
Terra-Rossa
K.Rengi Orman
Laterit
Çernozyom
Kestane R.Step
Çöl
2- Yerli Topraklar: Kayalarınbulundukları yerde çözülmesiyle oluşan topraklardır. Dolayısıyla bu toprakların özellikleri bazı şartlara göre belli olur.Bunlar;
• İklim
• Bitki Örtüsü
• Yağış Rejimi
• Canlılar ve Atıkları
• Anakayanın Cinsi
• Yerşekilleri'dir.
Yerli Topraklar 2'ye ayrılır.
a) Nemli Bölge Toprakları
• Tundra Toprakları: Kutba yakın alanlarda bulunan ve ya donmuş yada bataklık halde olan, tarım yapılamayan topraklardır.
• Podzol Topraklar: İğne ypraklı orman alanlarındasoğuk ve nemli iklim bölgelerinde, Rusya,Sibirya ve Batı Karadenizin Yüksek kesimlerinde görülen az verimli bir topraktır.
• Kahverengi Orman: Orta kuşağın nemli alanlarında görülen zengin humuslu bir topraktır. Karadeniz. Yıldız Dağları, İç anadolu ve toroslarda görülür.
Podzol (B.Karadeniz)
• Terra-Rossa (Kırmızı) Topraklar: Akdeniz ve Suptropikal iklim alanlarının toprağıdır. Gübreleme ile verimleri çok artar.
• Lateritler: Ekvatoral bölgenin fazla yıkanmış verimi düşük toprağıdır. Ülkemizde D.Karadenizde benzer topraklar görülür. Amazon, Kongo Havzaları,Güneydoğu Asya da yaygındır.
Laterit (D.Karadeniz)
b) Kurak Bölge Toprakları
• Çernozyom (Kara) Topraklar: Orta kuşağın yarı nemli step alanlarında görülür. Az yıkandıklarından bol mineralli ve dünyanın en verimli yopraklarıdır. Erzurum-Kars Bölümü ve İç Anadolunun Kuzeyinde görülür.Daha nemli ve gür bitki topluluklarının olduğu yerlerde bu topraklara Preri toprakları denir.
• Kestane Renkli Kahverengi Step Toprakları: Az yağışlı step iklim bölgelerinde ki düşük verimli topraklardır. Doğu,Güneydoğu, İç ve İçbatı Anadoluda yaygındır.
• Çöl Toprakları: Çöl alanlarında görülen ve fazla yıkanmadıklarından, bol kireçli ve tuzlu olan tarım yapılamayan topraklardır. Ülkemizde Tuz Gölü ve çevresinde görülür.
DIŞ KUVVETLER
Enerjisini Güneşten alan, yeryüzünü aşındırma, taşıma ve biriktirme yoluyla şekillendiren kuvvetşere Dış Kuvvetler denir.
Not: Dış kuvvetşerden yanlız Gel-Git, enerjisini Ay'dan alır.
İç kuvvetler yerkabuğuna engebe kazandırırken dış kuvvetler aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyetleriyle düzleştirmektedir. Bu faaliyetler ilk olarak taşların çözülmesi yani Toprak oluşumuyla başlar.
A- ÇÖZÜLME (Toprak Oluşumu)
Çözülme kayaların füzüksel olarak parçalanması yada kimyasal olarak ayrışması sonucu meydana gelir.
Taşlar 3 şekilde çözülmeye uğrarlar.
a) Fiziksel (Mekanik) Çözülme: Yüksek sıcaklık farkı olan iklim sahalarında sıcaklık farkı tuz buz ve kök çatlatmasıyla kayaları oluşturan minerallerin bağlarının gevşemesi sonucu taşların fiziksel olarak parçalanması olayıdır. Çöl, Tundra, Step ve Karasal iklim sahalarında bu tip çözülme görülür. Ayrıca Akarsular, Rüzgar ve Buzullarda taşları mekanik parçalanmaya uğratırlar.
b) Kimyasal Çözülme: Taşların bünyesindeki minerallerin, suyun etkisiyle eriyerek birbirlerinden ayrılıp dağılmasıyla oluşur. Sıcaklık farkının az yağışın bol olduğu ,Ekvatoral, Muson, Okyasus ve Akdeniz iklimlerinin etki alanlarında görülür.
c) Organik Çözülme: Bitki köklerinin taşların arasındaki çatlaklara girerek büyümesi ile çatlakları genişletip ufalanmasına katkıda bulunması olayıdır. Diğerlerine göre daha dar kapsamlıdır. Dağlık alanlardaki orman altı zeminlerde görülür.
Bitkilerin çözülmeye etkisi
Toprak ve Oluşumu
Çözülme olaylarıyla kayaların üzeri zamanla ayrışmış mineraller, Organik maddeler ve Mikroorganizmalardan oluşan ince taneli bir örtüyle kaplanır.Bu doğal örtüye Toprak denir.
Toprağın oluşumunda;
• İklim
• Bitki Örtüsü
• Anakaya
• Eğim
• Zemin gibi faktörler etkilidir.
Toprak tabakası yerkabuğunda birkaç cm den 2-3 m ye kadar olabilir.oluşumu tamam lanan toprağın kesitinde 4 ayrı katman yani Horizon bulunur.(Örnek) Canlı atıklarının toprakta birikme siyle oluşan ve toprağa verim kazandıran koyu renkli organik maddeye Humus denir.
Not: Yanlız humus toprak oluşumunu etkileyen bir etmen değildir.
Toprak Çeşitleri
Topraklar oluşumlarına göre 2 ana gruba ayrılırlar; BAŞLICA TOPRAK GRUPLARI
1- Taşınmış Topraklar: Akarsu, üzgar, Buzul gibi dış kuvvetlerin aşındırarak taşıdığı malzemeyi biriktirmesiyle oluşurlar. Çeşitli sahalardan toplanıp geldiklerinden, mineralce zengin yani verimli topraklardır. Buna göre;
• Akarsular --> Alüvyal Toprakları,
• Rüzgarlar --> Lösleri,
• Buzullar --> Morenleri oluştururlar Taşınmış Topraklar(Azonal) Yerli Topraklar (Zonal)
Nemli Bölge Kurak Bölge
Alüvyal Topraklar
Morenler (Buzultaş)
Lös Toprakları Tunra
Podzol
Terra-Rossa
K.Rengi Orman
Laterit
Çernozyom
Kestane R.Step
Çöl
2- Yerli Topraklar: Kayalarınbulundukları yerde çözülmesiyle oluşan topraklardır. Dolayısıyla bu toprakların özellikleri bazı şartlara göre belli olur.Bunlar;
• İklim
• Bitki Örtüsü
• Yağış Rejimi
• Canlılar ve Atıkları
• Anakayanın Cinsi
• Yerşekilleri'dir.
Yerli Topraklar 2'ye ayrılır.
a) Nemli Bölge Toprakları
• Tundra Toprakları: Kutba yakın alanlarda bulunan ve ya donmuş yada bataklık halde olan, tarım yapılamayan topraklardır.
• Podzol Topraklar: İğne ypraklı orman alanlarındasoğuk ve nemli iklim bölgelerinde, Rusya,Sibirya ve Batı Karadenizin Yüksek kesimlerinde görülen az verimli bir topraktır.
• Kahverengi Orman: Orta kuşağın nemli alanlarında görülen zengin humuslu bir topraktır. Karadeniz. Yıldız Dağları, İç anadolu ve toroslarda görülür.
Podzol (B.Karadeniz)
• Terra-Rossa (Kırmızı) Topraklar: Akdeniz ve Suptropikal iklim alanlarının toprağıdır. Gübreleme ile verimleri çok artar.
• Lateritler: Ekvatoral bölgenin fazla yıkanmış verimi düşük toprağıdır. Ülkemizde D.Karadenizde benzer topraklar görülür. Amazon, Kongo Havzaları,Güneydoğu Asya da yaygındır.
Laterit (D.Karadeniz)
b) Kurak Bölge Toprakları
• Çernozyom (Kara) Topraklar: Orta kuşağın yarı nemli step alanlarında görülür. Az yıkandıklarından bol mineralli ve dünyanın en verimli yopraklarıdır. Erzurum-Kars Bölümü ve İç Anadolunun Kuzeyinde görülür.Daha nemli ve gür bitki topluluklarının olduğu yerlerde bu topraklara Preri toprakları denir.
• Kestane Renkli Kahverengi Step Toprakları: Az yağışlı step iklim bölgelerinde ki düşük verimli topraklardır. Doğu,Güneydoğu, İç ve İçbatı Anadoluda yaygındır.
• Çöl Toprakları: Çöl alanlarında görülen ve fazla yıkanmadıklarından, bol kireçli ve tuzlu olan tarım yapılamayan topraklardır. Ülkemizde Tuz Gölü ve çevresinde görülür.
DIŞ KUVVETLER
Enerjisini güneşten alan ve yer şekillerinin oluşmasında yıkıcı etkiye sahip olan kuvvetlere dış kuvvetler denir.
TAŞLARIN ÇÖZÜLMESİ
1)Fiziksel (Mekanik ) Çözülme: Mekanik çözülmede en fazla etkili olan faktör , sıcaklık farkıdır. Sıcaklık farkı arttıkça mekanik çözülme de artar. En fazla görüldüğü iklim çöl iklimidir. Mekanik çözülmede ayrıca tuz ve buz etkisi de vardır.
2)Kimyasal Çözülme: Kimyasal çözülmede en fazla nem miktarı etkilidir. Ayrıca sıcaklığın da etkisi vardır. Fakat sıcaklık çözünürlülük hızında etkilidir. Dolayısıyla yağış miktarı ve sıcaklık arttıkça kimyasal çözülme de artar. En fazla görüldüğü iklim Ekvatoral iklimdir.
3)Biyolojik çözülme:Bitkiler kökleri vasıtasıyla kayaları hem mekanik, hem de kimyasal yolla ayrışmaya uğratır.
TOPRAK OLUŞUMU (Pedojenez)
Etkili faktörler: 1)İklim şartları
2)Bitki örtüsü 3)Taşların özelliği
4)Arazinin eğimi 5)Zaman
Toprak,taşların çözülmesi ve içine çeşitli canlı kalıntılarının karışmasıyla oluşur.
Toprak Katmanları
1) A Horizonu: En üstte, iyice ayrışmış ve organik maddelerce zengin tabakadır. Ekim-dikim işleri burada yapılır (40cm).
2) B -Horizonu: Üstte yıkanan tuz ve kil gibi maddelerin biriktiği kattır.
3) C Horizonu: Temeldeki ana kayanın iri parçalarından oluşan katmandır.
4) D Horizonu: Henüz çözülmeye uğramamış ana kayadır.
OLUŞUMLARINA GÖRE TOPRAK TİPLERİ
1)Taşınmış Topraklar: Dış kuvvetlerin etkisiyle aşınarak,taşınan maddelerin çukur yerlerde veya düz yerlerde birikmesiyle oluşur.
Ör: Alüvyon, lös, moren
Bu toprakların ortak özelliği mineral maddelerce zengin olmalarıdır.
Türkiye’de bunlardan alüvyon toprağı bulunur.
2)Yerli Topraklar: Ana kayanın bulunduğu yerde fiziksel ve kimyasal yolla ayrışması sonucu oluşurlar. Bu toprakların genel özelliğinde daha çok iklim-bitki örtüsü ve kayanın özelliği etkilidir.
Bitki kök, dal ve yapraklarının çürümesi toprakta çürümesi sonucu humus oluşur.
Yerli topraklar, iklim özelliğine göre nemli ve kurak bölge toprakları diye ikiye ayrılır.
A-NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI:
Yağışın fazla olduğu iklimlerde görülür. Toprağın üst katında yıkanmanın etkisiyle mineral ve tuz bileşikleri azdır.
1)Tundra Toprağı: Kutuplara yakın yerde görülür. Yılın büyük bir kısmında donmuş halde bulunur. Yaz mevsiminde bataklık halini alan, tarıma elverişsiz topraklardır.
2)Podzol Toprağı: Soğuk nemli iklim bölgesinin iğne yapraklı ormanları altında görülen toprağıdır. Yıkanmanın etkisiyle açık renklidir. Verimi düşüktür. Türkiye’de Batı Karadeniz Bölümünde görülür.
3)Kahverengi orman toprağı: Ilıman kuşağın nemli iklim bölgesinde görülür. Yayvan yapraklı ormanlar altında görülür. Humus bakımından zengindir. Türkiye’de Karadeniz bölgesinde, Trakya’da, İç Batı Anadolu’nun kuzeyinde ve yer yer İç Anadolu Bölgesinde 1200m’nin üzerindeki yerlerde orman örtüsü altında görülür.
4) Terra-Rossa toprakları: Akdeniz iklim bölgesinde kalkerli arazi üzerinde görülürler. Demir oksitçe zengin oldukları için kırmızı renklidirler. Türkiye’de Akdeniz, Ege ve Güney Marmara Bölümünde görülürler.
5)Laterit toprağı: Ekvatoral iklim bölgesinde görülürler. Kimyasal ve organik çözülme çok hızlıdır. Bitki örtüsü sık olduğundan humus karışımı çok fazladır. Ancak yıkanmanın etkisiyle toprak mineral maddece fakirleşir.
Türkiye’de Doğu Karadeniz Bölümünde görülür.
B-YARI NEMLİ VE KURAK BÖLGE TOPRAKLARI
Kurak bölgede oluşan topraklarda yağış azlığı nedeniyle, yıkanma azdır. Bundan dolayı tuz ve kireç oranı fazladır.
Yarı nemli bölge topraklarında step bitki örtüsünün çürüyerek toprağa karışması sonucu humus birikmesi olur. Bu sebeple verimlidirler.
1)Çernozyomlar (kara topraklar): Ilıman kuşağın yarı nemli bölgelerinde görülür. Gür ot topluluğunun çürüyerek toprağa karışmasından dolayı humus birikimi fazla olan dünyanın en verimli toprağıdır. Türkiye’de Erzurum-Kars Bölümünde görülürler.
2)Kestane renkli step toprakları: Yağışların az olduğu step bitki örtüsü altında görülür. Humus birikimi azdır. Verimi düşüktür. Kireç ve tuz oranı yüksektir. Türkiye'de İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde görülürler.
3)Çöl toprakları: Çöl bölgelerinin tarıma elverişsiz topraklarıdır. Kimyasal ve organik çözülmenin yetersizliğinden dolayı daha çok kum yığınlarından oluşur.