denizci
10-01-2010, 19:24
Başkenti: Aşkaabat, (Nüfus: 450.000) Yüzölçümü: 488.100 km²
Önemli Şehirleri: Aşkaabat, Marı (Merv), Türkmenbaşı, Daşhovuz, Çarcev, Bayram-Ali, Nebit-Dağ, Kerki, Köhne, Ürgenç.
Komşuları: Batısında Hazar Denizi, doğu ve kuzey doğusunda Özbekistan, kuzeyinde Kazakistan, güneyinde İran ve güney doğusunda Afganistan bulunmaktadır.
Nüfus: 4.483.000 (1995), Türkmen(%) : 77 , Özbek(%) : 9.2, Rus(%) : 6.7, Kazak(%) : 2, Diğer(%) : 4
Kadın Nüfus: 2.258.000
Erkek Nüfus: 2.225.000
Kentli Nüfus: 2.020.000
Köylü Nüfus: 2.463.000
İklimi: Ülke yüz ölçümünün büyük bir bölümünün çöl ve güneyden de dağlarla çevrili olması, sert ve karasal iklimin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Önemli Nehirleri : Tecen, Amuderya (Ceyhun), Murgap, Etrek.
Türkmenistan'daki Türk varlığı 5. yüzyılda Hunlar'ın bölgeye girmesiyle başlar. Türkmenistan, Arap, Moğol ve İran işgallerine uğramış olmasına rağmen Azerbaycan ve Anadolu'daki Türic hakimiyetine her zaman kaynaklık etmiştir. Türkmenistan'ın yakın tarihi üzerinde çok büyük izler bırakan Ruslar,1881'deki Göktepe Savaşıyla bu ülkeye girmişlerdir. Uzun yıllar süren Çarlık hakimiyetinin sonunda 1917'de Bolşevikler'in Türkmenistan'da kontrolü ele geçirmesinin ardından, 27 Ekim 1924'te Türkmen SSC ilan edilmiştir. 70 yıla yaklaşan esaretin sonunda diğer Türk cumhuriyetleri ile birlikte 27 Ekim 1991'de Türkmenistan da bağımsızlığına kavuşmuştur.
TÜRKMENİSTAN'IN EKONOMİK YAPISI
TARIM
Türkmenistan'da nüfusun yarıdan biraz fazlasının köylü nüfusu olması ve çalışanların yüzde 41'inin tarımda yeralması, milli gelirin yarısına yakın kısmının tarım sektöründen sağlanması, Türkmenistan'a bir tarım ülkesi görünümünü vermektedir. Türkmenistan’da tarımsal üretimin büyük bir kısmı kolhoz ve sovhozlarda yapılmaktadır .Kolhozlarda işler özel kişiler tarafından, sovhozlarda ise devlet tarafından yürütülmektedir.
Türkmenistan'da tarımı geliştirecek en önemli faktör sulamadır. Sulama sıkıntısından dolayı tarıma elverişli 13.5 milyon hektar arazinin ancak onda birinde tarımsal üretim yapılabilmektedir. Ülkenin en büyük su kaynağı olan Amu Derya'dan yaklaşık 640.000 hektar arazi sulanmakta; ayrıca Türkmenistan -Özbekistan sınırı boyunca açılan tali kanallarla da su alınarak sulama yapılmaktadır.
Ülkede yer üstü ve yer altı kaynakları değerlendirilerek sulamanın geliştirilmesi imkanları bulunmaktadır. Ancak, ülkede yüksek sıcaklık ve buharlaşma toprak tuzlanmasını kolaylaştırdığından, yeni sulama yöntemlerinin geliştirilmesi ve sulama yatırımlarında tuzluluk oluşturmayacak drenaj sistemlerinin kurulması büyük önem taşımaktadır.
Türkmenistan’ın en önemli tarım ürününü pamuk oluşturmaktadır .Pamuğu tahıllar, yem bitkileri,sebzeve meyve izlemektedir. BDT'nin toplam pamuk ihtiyacının (2.491.000 ton) yaklaşık yüzde 17'si Türkmenistan'da üretilmektedir. Pamuk ve pamuk ürünlerinin pazarlama sisteminde devletin hem alıcı hem de satıcı durumunda olması, özel sektörün devreye girişini imkansız kılmaktadır.
Yeni ve çağdaş teknolojilerin kullanılması ve pamuk ekim alanlarının işlenmesinin özel sektöre kolaylık sağlanmak suretiyle devredilmesi, bu sektörde hızlı gelişmelere yol açacaktır. Kuşkusuz son yıllarda Batılı ve Türk firmalarının bu alanda ortaya koyduğu başarılar bunun en büyük örneğidir.
Pamuğu tahıllar ve yem bitkileri izlemektedir. Ülke tarımı sınırlı ürün sayısı nedeniyle monokültür görünümündedir. Sebze ve bostan yetiştirilen alanlarda ve meyve bahçelerinde 1980'den itibaren önemli artış görülmektedir.
Sınırlı ölçüdeki seracılıkta, sera üretim teknolojisi yeterince gelişmemiştir. Örtü altı sebzeciliğini geliştirecek sera imalatı, kurulması ve donanımı önemli bir faaliyet ve yatırım alanı olarak görülmektedir. Bu yatırımlara girişilirken, özellikle komşu cumhuriyetlerin bu ürünlerdeki üretim açıklarının karşılanması olanakları da düşünülmelidir.
Türkmenistan’da gıda sanayi üretimi yüzde 13-14 pay ile küçümsenemeyecek konumdadır. Gıda sanayi üretimi içinde et ve et mamulleri, un ve un mamulleri, süt ve süt mamulleri, ilk sıraları almaktadır. Türkmenistan, halen büyük bir kısmını dışarıdan karşıladığı şeker, süt, et, deri ve tavuk ürünlerini, un, sigara, tekstil ve giyim eşyalarını iç piyasadan karşılamak için bunlarla ilgili sanayi geliştirmek durumundadır.
Türkmenistan Cumhurbaşkanı Niyazov, tarım sektöründe bir dizi reformlar yaparak kaliteyi ve verimi artırmayı planlamaktadır. Bunların başında tarım arazilerinin yabancılara kiralanması gelmektedir. Bu durum 13 Ekim 1995 tarihli kanun ile düzenlenmiştir. Buna göre;
1) Tarıma yeni açılacak arazilerin yıllık kirası : 452 Dolar/hektar
2) Çok yıllık bitki ile kaplı veya ormanlık arazilerin yıllık kirası : 955 Dolar/hektar
3) Çayır ve mera alanların yıllık kirası : 172 Dolar/hektar olarak belirlenmiştir.
HAYVANCILIK
Türkmenistan'da arazilerin büyük çoğunluğu kıraç ve step alanlardan oluşmaktadır. Koyunculuk, bu tür araziyi değerlendiren önemli bir hayvancılık kolu olarak görülmekte ve yapılmaktadır. 1995 verilerine göre ülkede 357.400 adet büyükbaş, 3.797.600 adet küçükbaş hayvan ve 2.119.500 adet de kümes hayvanı bulunmaktadır.
Koyun yetiştiriciliğindeki planlamanın yeterli düzeyde olmayışı nedeniyle koyunculuk kolu üretim ve verim açısından düşük düzeydedir. Türkmenistan'da sığırlar genellikle kültür ırklarından oldukları halde bakım ve beslenme noksanlıkları yüzünden hem devlet çiftliklerinde ve hem de halk elinde düşük verimlidir. Ülkede kesime giden hayvanların karkas ağırlıkları da düşüktür. Bu, et veriminin düşüklüğünü açıklamaktadır.
Türkmenistan'da hayvan yetiştiriciliğinin gelişmesini destekleyici iyi bir sanayinin mevcut olmaması ve karma yem açığının büyük boyutlara ulaşması bu konuya büyük önem verilmesi gerektiğini göstermektedir.
Türkmenistan’da Hazar Denizi’nin kenarlarında balıkçılık yapılmaktadır. Balıkçılık sektörünün gelişmesi için, Türkmen ve Avrupa Birliği uzmanları tarafından çeşitli projeler hazırlanmıştır. Avrupa Birliği projesinin TACIS Teknik Yardım Proğramı çerçevesinde Türkmenistan’daki sektörün potansiyelinin incelenmesini planlamaktadır.
Yabancı uzmanlara göre Türkmenistan’ın balıkçılık sektöründeki yüksek potansiyeli; sadece iç talebi doyurmakla kalmayacak, balıkçılığı ihracatta da karlı bir sektör haline getirecektir. Türkmenistan’ın şimdiki balık ticaretinin hacmi, 2500 tonu ihraç olmak üzere toplam 4500 ton'dur..
MADENCİLİK
Türkmenistan’ın yüzölçümünün yüzde 71’ini oluşturan 350.000 kilometrekare alan kumlarla kaplıdır. Tarıma elverişli alan toplam yüz ölçümün sadece yüzde 3’üdür. Türk Cumhuriyetleri arasında Özbekistan’dan sonra ikinci büyük pamuk üreticisidir. Özellikle petrol ve doğal gaz başta olmak üzere zengin doğal kaynaklara sahiptir. Bu sebeple jeofizik etütlere büyük önem verilmektedir.
Ülkenin işletilebilen doğal kaynakları doğal gaz, sodyum sülfat, krom sülfür, kurşun,brom, bentonit, galsumiyod, tuz ve petroldür. Bunların haricinde kükürt, potasyum, kaya tuzları, baz ve nadir ****ller, sülestin, maden suları, yapı malzemeleri vb. çok değişik türden maden yatakları bulunmaktadır. 3 Aralık 1991 tarihinde Ankara’da Türkmenistan ile Türkiye arasında imzalanan “Ekonomik ve Ticari İşbirliği Anlaşması’nda petrol, maden ve enerji kaynaklarının aranması, çıkarılması ve işletilmesi konularında mutabakata varılmıştır.
28 Ağustos 1996 tarihinde ise Türkmenistan Petrol ve Gaz Mineral Kaynaklar Bakanlığı ile Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) arasında “Arama Hakkı Anlaşması’’ imzalanmıştır.
ENERJİ
Türkmenistan gerek elektrik üretimi ve gerekse diğer enerji kaynakları açısından zengin bir ülkedir. Türkmenistan elektrik üretimini Marı Gres, Türkmenbaşı, Nebitdağı ve Büzmeyin şehirlerindeki dört büyük güç santralinden gerçekleştirmektedir. Ülkedeki elektrik üretimi yıllık 15 milyar kwh civarında olup bunun yüzde 40'ı diğer Orta Asya ülkelerine ve Afganistan'a ihraç edilmektedir. Görülebildiği kadarıyla Türkmenistan, doğal gaza dayalı üretim için ithalatçı ülkelerle işbirliğine girmek üzeredir.
PETROL
Türkmenistan petrol bakımından oldukça zengin bir ülkedir. Türkmenistan'ın petrol bölgesi, Balkan yöresiyle Hazar Denizi'nin güneydoğu kıyıları arasında yeralan akarsu havzasındadır. İspatlanmış petrol rezervlerinin 1.1 milyar ton olduğu ifade edilmektedir. Çıkarılan petrolün kalitesi oldukça yüksektir. Burada 19 tane petrol ve gaz yatağı bulunmuştur.
Devlet İstatistik Komitesi’nin verilerine göre 1997’nin ilk sekiz ayında 2,795 milyon ton petrol üretilmiştir. Ham petrol üretimi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5.9 artmıştır.
Batı Türkmenistan'ın çöküntü havzasının güney yarısında Kızılkum, Buğdaylı, Keymir-Okarem yörelerinde 12 tane petrol ve gaz yatağı bulunmuştur. Bunların üçünde petrol ve gaz üretilmektedir. Türkmenistan petrol üretiminde bağımsızlıktan sonra düşüşler gözlenmektedir. Bunun en önemli sebebi, petrol işleyen tesislerin büyük bölümünün Rusya sınırları içerisinde yer almasıdır.
DOĞAL GAZ
Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerinin doğal gaz rezervleri dünya toplam doğal gaz rezervinin yaklaşık yüzde 40’ını oluşturmaktadır. Türk Cumhuriyetleri arasında en fazla doğal gaz rezervine ve yıllık üretim kapasitesine sahip ülke Türkmenistan'dır. Toplam doğal gaz rezervleri yaklaşık olarak 2.7 trilyon metreküptür.
Türkmenistan Devlet İstatistik Komitesi’nin verilerine göre 1997’nin ilk sekiz ayında 13,62 milyar metreküp doğal gaz üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu oran geçen yılın aynı döneminde gerçekleşen üretimden yüzde 45 daha azdır.
Doğal gaz yatakları çoğunluk itibariyle Doğu Türkmenistan’da bulunmaktadır. Şimdiye kadar büyük ve orta büyüklükte elliden fazla yatak bulunmuştur. Türkmenistan şu anda doğal gazını başta Ukrayna, Ermenistan olmak üzere birkaç ülkeye ihraç etmektedir. Doğal gaz ihracı Türkmenistan’ın dış ticaretinde çok önemli bir yere sahiptir. Türkmenistan doğal gazı yeni kurulacak boru hattı ile hem Türkiye'de kullanılabilecek hem de Türkiye üzerinden Avrupa ülkelerine pazarlanacaktır. Ancak, Türkmenistan doğal gazının transferi için oluşturulacak boru hattı güzergahının henüz belirlenememesi bu alandaki en büyük sıkıntıyı oluşturmaktadır.
Türkmen doğal gazının İran ve Türkiye üzerinden Batı’ya pazarlanması konusunda Türkmenistan-İran-Türkiye arasında birtakım anlaşmalar imzalanmıştır. Lakin boru hattının İran üzerinden geçmesine Batılı devletlerin sıcak bakmaması ve boru hattı konusunda değişik alternatifler getirmesi konunun sürüncemeye girmesine sebep olmaktadır.
SANAYİ
Türkmenistan'da sanayi, tüketici ihtiyaçlarından çok silah ve ağır sanayiye önem verilerek yönlendirilmiş ve talep yerine merkezi planlama ile kurulmuştur. Türkmenistan'ın başlıca sanayi dalları petrol üretimi , doğal gaz, konserve, alkollü ve alkolsüz içki, yem, çimento, suni gübre , et ve çır çır fabrikalarıdır.
Sanayi kuruluşlarında yapılan üretim düşük kalite ve standartlarda olup, verimsizdir. İstihdamda fazlalık vardır. Kaliteli eleman eksikliği ve müteşebbis sınıfın oluşmamış olması, Türkmen sanayisi olumsuz yönde etkilemektedir.
Türkmenistan bağımsızlığından sonra kendi sanayisini kendisi belirler konuma gelmiş, Cumhurbaşkanı Türkmenbaşı'nın teşvikleriyle Türk ve Batılı yatırımcıların cazibesini kazanmıştır. Son yıllarda özellikle tekstil, dericilik, gıda, kimya sanayi, petrol rafinerleri, elektrik sanayi, makina sanayi alanlarında önemli bir hareketlilik görülmüştür. Hazar Denizi kı-yılarında tuz üretme ve sülfür arama endüstrisi gelişmiştir.
Türkmenistan’ın petrokimya sanayisi oldukça gelişmiş olup, Türkmenbaşı ve Çarcev şehirlerinde iki büyük rafineri bulunmaktadır.
Ülkede çıkarılmakta olan mineralleri işleyen kimya tesisleri oldukça gelişmiş düzeydedir. Türkmenistan’ın toplam endüstrisinin üçte birini kimya endüstrisi oluşturmaktadır.
Sanayi sektörü büyük ölçüde, enerji, diğer doğal kaynaklar ve pamuğa dayalıdır. Ülkedeki tekstil fabrikalarının üretimi toplam sınai üretimin üçte birini teşkil etmektedir.
Türkmenistan’da tekstil alanında yatırım yapan çok sayıda yerli ve yabancı firma mevcuttur. Türk firmalarından “GAP-PAMUK” şirketi yönetim kurulu başkanı Malatyalı işadamı Ahmet Çalık Türkmenistan’da çok sayıda tekstil fabrikası kurmuştur. Türkmenistan’daki eşsiz yatırımlarıyla Cumhurbaşkanı Saparmurat Türkmenbaşı’nın beğenisini kazanan Türk işadamı Ahmet Çalık, Türkmenistan Tekstil Bakan Yardımcılığı görevini de başarıyla yürütmektedir.
Ayrıca Türk firmalarından “Folger Ldt” şirketi Türkmenistan’ın birçok şehrinde toplam beş tane iplik fabrikası kurmuştur. Ayrıca KOÇ Grubu tarafından 1993 yılında Tecen’de bir traktör fabrikası da hizmete açılmıştır.
ULAŞTIRMA
Türkmenistan’da mevcut demiryolu şebekesinin uzunluğu 2138 kilometredir. Ülkenin coğrafi yapısı itibariyle demiryolu şebekesi genelde az eğimli olup güzergah üzerinde tünel yoktur.
Demiryolu şebekesinde 150’den fazla istasyon mevcuttur. Demiryolu işletmeciliği dizelli işletmecilik olup, trafik 233 adet dizel lokomotif, 374 adet yolcu vagonu, 12814 adedi Türkmenistan Demiryolları idaresine, 2328 adedi de sınai işletmelere ait olmak üzere 15142 adet yük vagonu ile gerçekleştirilmektedir.
Ülkenin ekonomik yapısı ve ulaşım kaynakları göz önüne alınarak taşımacılığın demiryollarına kaydırılması amacıyla yolcu ve yük taşımacılığında demiryolu ücretleri diğer sistemlerden daha düşük olacak şekilde ayarlanmaktadır.
Türkmenistan’da demiryolu ve ****lurji sektörünün bulunmaması sebebiyle yeni demiryolu yapımı ve mevcut şebekenin yenilenmesi için gerekli olan malzeme temininde ithalat zorunlu olmaktadır. İthalatın tamamına yakın bir kısmı Rusya Federasyonu’ndan yapılmaktadır.
13 Mayıs 1996 tarihinden itibaren çalışmaya başlayan Tecen-Sarağt-Meşhed demiryolu tarihi İpek Yolu’nun yeniden canlanmasında büyük rol oynamaktadır.
Türkmenistan’da mevcut olan 21400 km karayolu ağının 17100 km’si asfalt kaplamadır. Türkmenistan karayollarının geometrik ve fiziki standardı oldukça iyi durumdadır. Yolların tek eksiklikleri üst yapılarının yetersiz oluşudur.
Yolların genişliği 10-15-20 metre arasında değişmektedir. Üst yapıların yetersiz oluşu TIR taşımacılığına olumsuz etki etmektedir.
Türkmenistan’ın Hazar Denizi kıyısındaki Türkmenbaşı Limanı, Orta Asya’da bulunan en önemli limanlardan biridir. Nehir taşımacılığı sayesinde Afganistan’ın Herat şehrine kadar ulaşılabilmektedir. Türkmenbaşı Limanı’nın Akdeniz ve Baltık Denizi limanları ile direkt deniz-nehir bağlantıları vardır.
Türkmenbaşı-Bakü arasındaki hatta işleyen Azerbaycan’a ait feribot yük ve yolcu taşımaktadır. Yaz aylarında günde 1-2 sefer yapılırken, kış aylarında haftada 4-5 sefer yapılmaktadır. 12 saat süren taşıma işlemiyle yolcu beraberinde 60-70 kadar TIR da taşınmaktadır. TIR’ların büyük çoğunluğunu Rus ve Türk filosu oluşturmaktadır.
Türkmenistan’da her ilin merkezinde bir havaalanı vardır. Bu illerle başkent Aşkaabat arasında günde ortalama 3-4 sefer düzenlenmektedir. Aşkaabat’tan dünyanın çeşitli ülke ve şehirlerine düzenli uçak seferleri yapılmaktadır. Türkmenistan kendine yetecek kadar uçak filosuna sahiptir. Uçakların tamamına yakını Rus yapımıdır. Bağımsızlıktan sonra Amerikan uçak firması olan “Boeing”den birkaç tane de yolcu uçağı satın alınmıştır.
BANKACILIK
Genel olarak Türkmenistan’da bankacılığın yapısı diğer BDT ülkelerindeki gibidir. Üstte Merkez Bankası görevini üstlenmiş olan bir devlet bankası ve onun denetimi ve kredi desteğinde “Ticari Bankalar” bulunmaktadır. Ticari bankalar deyiminden belirli sahalarda devlete finansman sağlamakta görevli devlet kuruluşlarına verilen ünvan anlaşılmaktadır.
Serbest ekonomi düzenine geçiş aşamasında bankacılıkta da değişikliğe gidilmiştir. Bankaların sadece ihtisas kollarında kredi vermeleri anlayışından vazgeçilmiş, her bankanın her işlemi yapabilmesi esasına dönüşülmüştür.
Ticari bankaların esas görevi; mali kaynakları kabul etmek, onları en makul şekilde ekonomiye kanalize etmek ve mevcut şartlar dahilinde geri ödenmesini sağlamaktır.
3 Ağustos 1993 tarihinde Türkiye Halk Bankası’nın yüzde 25 katılımıyla 2 milyon ABD Doları karşılığı sermaye ile Uluslararası Türkmenistan Halk Kalkınma Bankası kurulmuştur. Bankanın amacı, küçük öl-çekli teşebbüsleri finanse ederek özel teşebbüsü desteklemek, yön vermek ve sermaye birikimini oluşturmak suretiyle kalkındırmayı hızlandırmaktır.
Türkiye İktisat ve İş bankalarının Türkmenistan’daki bazı bankalar ile muhabirlik ilişkileri vardır. Türkiye Ziraat Bankası ile Türkmenistan’ın “Agroprombank”ı arasında ortak bir banka kurulmuştur.
Türkmenistan’da Ocak 1996 tarihinde yapılan yeni düzenlemeyle faaliyet gösteren bankalara 1 Nisan 1996 tarihinden itibaren sermayelerini 100 milyon manata çıkarmak zorunda kalmışlardır.
TURİZM
Türkmenistan ekonomisine katkısı gittikçe artan turizm sektörü hızla büyümektedir. Böylece ülkeye giren döviz artışı her geçen gün artmaktadır.
Türkmenistan Cumhurbaşkanı Niyazov’un kararıyla 1994 yılında turizm açısından büyük önem taşıyan, Devlet Turizm Konsorsiyumu olan “Türkmenisıyahat’’ın kurulmasıyla birlikte ülkede dünya standartlarına uygun etkili bir milli turizm sektörü oluşturulmaya başlanmıştır. Günümüzde Türkmenistan’da 47 turizm acentası turizm operatörü olarak çalışmaktadır.
Türkmenistan’da turizm sektörü bazı altyapı eksikliklerine rağmen gelişme göstermektedir. Bu yılın ilk altı ayına ait veriler bu eğilimi göstermektedir. Bu dönemde turizm sektörünün toplam hacmi 113.7 milyar manat’a ulaşmıştır. Böylece turizm sektöründe kaydedilen büyüme, hükümet proğramında öngörülen hedefi yüzde 12 oranında aşmıştır.
Türkmenistan tarihi konumu itibariyle Türkler arasında önemli bir yere sahiptir. Büyük Selçuklu Devleti’nin başkenti olan tarihi Merv (Marı) şehrini sınırları içerisinde bulunduran Türkmenistan, bir çok İslam büyüklerinin de türbelerine ev sahipliği yapmaktadır. Bu özellikleriyle Türkmenistan, başta Anadolu Türkleri olmak üzere bütün Türk boylarının ilgi odağı konumundadır. Selçuklu Sultanlarından Sancar’ın Merv şehrindeki Türbesi Türkmenistan’ın sembolü konumundadır.
Türkmenistan’ın Tarihi Eserleri
1. Enev Camii, XV. yy.
2. Eski Nisa-Parfyan Devleti zamanında saray-mabet, Yeni Nisadoğal alanlarının ve köle sahiplerinin evlerinin bulunduğu eski şehri harabeleri - XVIII. yy.
3. Gök-Tepe Kalesi, XIX. yy.
4. Parau ortaçağ şehir harabeleri, Kızılarvat’dan 25 km. batıda Parau Bibi, Parau Ata Türbeleri, XII. yy.
5. Dehistan Türkmenistan’ın batısında Şir Kabristanı ve Misrian X.-XV. yy. Şehir kalıntıları olan tarihi bölge.
6. Abiverd X.-XVII. yy. kale, camii ve bina kalıntıları bulunan ortaçağ şehri.
7. Sebu Mozolesi Sait Mithene, Meon köyü yakınında, XI.-XV. yy.
8. Sarahs Abul Fazl (Sarahs Baba) ve Yartı Gumbez Türbesi ve sur kalıntıları olan eski şehir kalıntıları.
9. Talhatan Baba Marı’nın 30 km. Batısında mezar, XII yy.
10. Eski Merv (Büyük Selçuklu Devleti’nin Başkenti) Orta Asya’nın en önemli arkeolojik eserlerinden ve Türkmenistan’ın tarihi mimarı SİT alanlarından biri, bir kaç şehir kalıntısına sahip büyük bir alan. Topraklarında koruma ve restorasyon gerektiren bazı eserler bulunmaktadır:
Büyük Gızıl Gala, VI.-VII. yy.
Gız-Bibi Türbesi, XI.-XII. yy.
Sultan Sancar(Selçuklu Sultanı), Türbesi, XII. yy.
Muhammed İbn Zeyd Türbesi, XII. yy.
Ashablar mezarlığı, XV. yy.
Yusuf Karahan Camiisi, XVI. yy.
11. Ekedeşik Murgab nehri, Tagtabazar yakınında ortaçağ mağara şehri kalıntıları
12. Astabana Baba Omar Kali. Kerki’nin 15 km kuzeybatısında cami ve kabristandan oluşan yer.
13. Hazarek-Tepe Tarabekaul etrapı mezar yeri, IV.-VI. yy.
14. Dayahatın-Çarçöv ve Jiyov arasında kervansaray, IX.-XV. yy.
15. Dargatana-ortaçağ şehir kalıntıları ve mozeleler,IX.-XV. yy.
16. İzmukşir-Tahta yakınında surlar bulunan eski şehir
17. Köhne Urgenç-Harzemşah Devleti başkent kalıntıları, büyük mimari eserlere sahip.
İl-Arslan Mozolesi, XII. yy.
Tekeş Mozolesi, XII. yy.
Kilise Camii Minaresi, XII.-XIV. yy.
Turabek Hanum Sarayı, XII. yy.
Hanak Nacaddin Kurba, XII. yy
Sultan Ali Türbesi, XIV. yy.
18. Şahsenem cami kalıntıları bulunan ortaçağ şehri kalıntıları.
19. Devkeskangala Köhne Urgenç kuzeybatısında ortaçağ şehir harabeleri. Kabir ve kale kalıntıları bulunuyor.
20. Mağara şehri ve Akgal şehri kalıntıları (Daşhovuz Vilayeti).
Şehir İçi ve Şehirler Arası Ulaşım
Şehirlerarası taşımacılık, demiryolu, karayolu ve havayolu ile yapılmaktadır. Bu yollardan en çok tercih edileni ise havayolu taşımacılığıdır.
Şehir içinde toplu taşımacılık; otobüs, traleybüs ve taksilerle yapılmaktadır. Taksi plakalı araçların yanısıra yoldan geçen herhangi bir araç da taksi hizmeti vermektedir. Ülkede trafik kuralları denetim ve uygulaması oturmuştur. Hata yapan sürücülere kesilen ceza miktarı çok yüksektir.
İklim Özellikleri
Ülke yüz ölçümünün büyük bir bölümünün çöl ve güneyden de dağlarla çevrili olması, sert ve karasal iklimin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Önemli Şehirleri: Aşkaabat, Marı (Merv), Türkmenbaşı, Daşhovuz, Çarcev, Bayram-Ali, Nebit-Dağ, Kerki, Köhne, Ürgenç.
Komşuları: Batısında Hazar Denizi, doğu ve kuzey doğusunda Özbekistan, kuzeyinde Kazakistan, güneyinde İran ve güney doğusunda Afganistan bulunmaktadır.
Nüfus: 4.483.000 (1995), Türkmen(%) : 77 , Özbek(%) : 9.2, Rus(%) : 6.7, Kazak(%) : 2, Diğer(%) : 4
Kadın Nüfus: 2.258.000
Erkek Nüfus: 2.225.000
Kentli Nüfus: 2.020.000
Köylü Nüfus: 2.463.000
İklimi: Ülke yüz ölçümünün büyük bir bölümünün çöl ve güneyden de dağlarla çevrili olması, sert ve karasal iklimin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Önemli Nehirleri : Tecen, Amuderya (Ceyhun), Murgap, Etrek.
Türkmenistan'daki Türk varlığı 5. yüzyılda Hunlar'ın bölgeye girmesiyle başlar. Türkmenistan, Arap, Moğol ve İran işgallerine uğramış olmasına rağmen Azerbaycan ve Anadolu'daki Türic hakimiyetine her zaman kaynaklık etmiştir. Türkmenistan'ın yakın tarihi üzerinde çok büyük izler bırakan Ruslar,1881'deki Göktepe Savaşıyla bu ülkeye girmişlerdir. Uzun yıllar süren Çarlık hakimiyetinin sonunda 1917'de Bolşevikler'in Türkmenistan'da kontrolü ele geçirmesinin ardından, 27 Ekim 1924'te Türkmen SSC ilan edilmiştir. 70 yıla yaklaşan esaretin sonunda diğer Türk cumhuriyetleri ile birlikte 27 Ekim 1991'de Türkmenistan da bağımsızlığına kavuşmuştur.
TÜRKMENİSTAN'IN EKONOMİK YAPISI
TARIM
Türkmenistan'da nüfusun yarıdan biraz fazlasının köylü nüfusu olması ve çalışanların yüzde 41'inin tarımda yeralması, milli gelirin yarısına yakın kısmının tarım sektöründen sağlanması, Türkmenistan'a bir tarım ülkesi görünümünü vermektedir. Türkmenistan’da tarımsal üretimin büyük bir kısmı kolhoz ve sovhozlarda yapılmaktadır .Kolhozlarda işler özel kişiler tarafından, sovhozlarda ise devlet tarafından yürütülmektedir.
Türkmenistan'da tarımı geliştirecek en önemli faktör sulamadır. Sulama sıkıntısından dolayı tarıma elverişli 13.5 milyon hektar arazinin ancak onda birinde tarımsal üretim yapılabilmektedir. Ülkenin en büyük su kaynağı olan Amu Derya'dan yaklaşık 640.000 hektar arazi sulanmakta; ayrıca Türkmenistan -Özbekistan sınırı boyunca açılan tali kanallarla da su alınarak sulama yapılmaktadır.
Ülkede yer üstü ve yer altı kaynakları değerlendirilerek sulamanın geliştirilmesi imkanları bulunmaktadır. Ancak, ülkede yüksek sıcaklık ve buharlaşma toprak tuzlanmasını kolaylaştırdığından, yeni sulama yöntemlerinin geliştirilmesi ve sulama yatırımlarında tuzluluk oluşturmayacak drenaj sistemlerinin kurulması büyük önem taşımaktadır.
Türkmenistan’ın en önemli tarım ürününü pamuk oluşturmaktadır .Pamuğu tahıllar, yem bitkileri,sebzeve meyve izlemektedir. BDT'nin toplam pamuk ihtiyacının (2.491.000 ton) yaklaşık yüzde 17'si Türkmenistan'da üretilmektedir. Pamuk ve pamuk ürünlerinin pazarlama sisteminde devletin hem alıcı hem de satıcı durumunda olması, özel sektörün devreye girişini imkansız kılmaktadır.
Yeni ve çağdaş teknolojilerin kullanılması ve pamuk ekim alanlarının işlenmesinin özel sektöre kolaylık sağlanmak suretiyle devredilmesi, bu sektörde hızlı gelişmelere yol açacaktır. Kuşkusuz son yıllarda Batılı ve Türk firmalarının bu alanda ortaya koyduğu başarılar bunun en büyük örneğidir.
Pamuğu tahıllar ve yem bitkileri izlemektedir. Ülke tarımı sınırlı ürün sayısı nedeniyle monokültür görünümündedir. Sebze ve bostan yetiştirilen alanlarda ve meyve bahçelerinde 1980'den itibaren önemli artış görülmektedir.
Sınırlı ölçüdeki seracılıkta, sera üretim teknolojisi yeterince gelişmemiştir. Örtü altı sebzeciliğini geliştirecek sera imalatı, kurulması ve donanımı önemli bir faaliyet ve yatırım alanı olarak görülmektedir. Bu yatırımlara girişilirken, özellikle komşu cumhuriyetlerin bu ürünlerdeki üretim açıklarının karşılanması olanakları da düşünülmelidir.
Türkmenistan’da gıda sanayi üretimi yüzde 13-14 pay ile küçümsenemeyecek konumdadır. Gıda sanayi üretimi içinde et ve et mamulleri, un ve un mamulleri, süt ve süt mamulleri, ilk sıraları almaktadır. Türkmenistan, halen büyük bir kısmını dışarıdan karşıladığı şeker, süt, et, deri ve tavuk ürünlerini, un, sigara, tekstil ve giyim eşyalarını iç piyasadan karşılamak için bunlarla ilgili sanayi geliştirmek durumundadır.
Türkmenistan Cumhurbaşkanı Niyazov, tarım sektöründe bir dizi reformlar yaparak kaliteyi ve verimi artırmayı planlamaktadır. Bunların başında tarım arazilerinin yabancılara kiralanması gelmektedir. Bu durum 13 Ekim 1995 tarihli kanun ile düzenlenmiştir. Buna göre;
1) Tarıma yeni açılacak arazilerin yıllık kirası : 452 Dolar/hektar
2) Çok yıllık bitki ile kaplı veya ormanlık arazilerin yıllık kirası : 955 Dolar/hektar
3) Çayır ve mera alanların yıllık kirası : 172 Dolar/hektar olarak belirlenmiştir.
HAYVANCILIK
Türkmenistan'da arazilerin büyük çoğunluğu kıraç ve step alanlardan oluşmaktadır. Koyunculuk, bu tür araziyi değerlendiren önemli bir hayvancılık kolu olarak görülmekte ve yapılmaktadır. 1995 verilerine göre ülkede 357.400 adet büyükbaş, 3.797.600 adet küçükbaş hayvan ve 2.119.500 adet de kümes hayvanı bulunmaktadır.
Koyun yetiştiriciliğindeki planlamanın yeterli düzeyde olmayışı nedeniyle koyunculuk kolu üretim ve verim açısından düşük düzeydedir. Türkmenistan'da sığırlar genellikle kültür ırklarından oldukları halde bakım ve beslenme noksanlıkları yüzünden hem devlet çiftliklerinde ve hem de halk elinde düşük verimlidir. Ülkede kesime giden hayvanların karkas ağırlıkları da düşüktür. Bu, et veriminin düşüklüğünü açıklamaktadır.
Türkmenistan'da hayvan yetiştiriciliğinin gelişmesini destekleyici iyi bir sanayinin mevcut olmaması ve karma yem açığının büyük boyutlara ulaşması bu konuya büyük önem verilmesi gerektiğini göstermektedir.
Türkmenistan’da Hazar Denizi’nin kenarlarında balıkçılık yapılmaktadır. Balıkçılık sektörünün gelişmesi için, Türkmen ve Avrupa Birliği uzmanları tarafından çeşitli projeler hazırlanmıştır. Avrupa Birliği projesinin TACIS Teknik Yardım Proğramı çerçevesinde Türkmenistan’daki sektörün potansiyelinin incelenmesini planlamaktadır.
Yabancı uzmanlara göre Türkmenistan’ın balıkçılık sektöründeki yüksek potansiyeli; sadece iç talebi doyurmakla kalmayacak, balıkçılığı ihracatta da karlı bir sektör haline getirecektir. Türkmenistan’ın şimdiki balık ticaretinin hacmi, 2500 tonu ihraç olmak üzere toplam 4500 ton'dur..
MADENCİLİK
Türkmenistan’ın yüzölçümünün yüzde 71’ini oluşturan 350.000 kilometrekare alan kumlarla kaplıdır. Tarıma elverişli alan toplam yüz ölçümün sadece yüzde 3’üdür. Türk Cumhuriyetleri arasında Özbekistan’dan sonra ikinci büyük pamuk üreticisidir. Özellikle petrol ve doğal gaz başta olmak üzere zengin doğal kaynaklara sahiptir. Bu sebeple jeofizik etütlere büyük önem verilmektedir.
Ülkenin işletilebilen doğal kaynakları doğal gaz, sodyum sülfat, krom sülfür, kurşun,brom, bentonit, galsumiyod, tuz ve petroldür. Bunların haricinde kükürt, potasyum, kaya tuzları, baz ve nadir ****ller, sülestin, maden suları, yapı malzemeleri vb. çok değişik türden maden yatakları bulunmaktadır. 3 Aralık 1991 tarihinde Ankara’da Türkmenistan ile Türkiye arasında imzalanan “Ekonomik ve Ticari İşbirliği Anlaşması’nda petrol, maden ve enerji kaynaklarının aranması, çıkarılması ve işletilmesi konularında mutabakata varılmıştır.
28 Ağustos 1996 tarihinde ise Türkmenistan Petrol ve Gaz Mineral Kaynaklar Bakanlığı ile Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) arasında “Arama Hakkı Anlaşması’’ imzalanmıştır.
ENERJİ
Türkmenistan gerek elektrik üretimi ve gerekse diğer enerji kaynakları açısından zengin bir ülkedir. Türkmenistan elektrik üretimini Marı Gres, Türkmenbaşı, Nebitdağı ve Büzmeyin şehirlerindeki dört büyük güç santralinden gerçekleştirmektedir. Ülkedeki elektrik üretimi yıllık 15 milyar kwh civarında olup bunun yüzde 40'ı diğer Orta Asya ülkelerine ve Afganistan'a ihraç edilmektedir. Görülebildiği kadarıyla Türkmenistan, doğal gaza dayalı üretim için ithalatçı ülkelerle işbirliğine girmek üzeredir.
PETROL
Türkmenistan petrol bakımından oldukça zengin bir ülkedir. Türkmenistan'ın petrol bölgesi, Balkan yöresiyle Hazar Denizi'nin güneydoğu kıyıları arasında yeralan akarsu havzasındadır. İspatlanmış petrol rezervlerinin 1.1 milyar ton olduğu ifade edilmektedir. Çıkarılan petrolün kalitesi oldukça yüksektir. Burada 19 tane petrol ve gaz yatağı bulunmuştur.
Devlet İstatistik Komitesi’nin verilerine göre 1997’nin ilk sekiz ayında 2,795 milyon ton petrol üretilmiştir. Ham petrol üretimi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5.9 artmıştır.
Batı Türkmenistan'ın çöküntü havzasının güney yarısında Kızılkum, Buğdaylı, Keymir-Okarem yörelerinde 12 tane petrol ve gaz yatağı bulunmuştur. Bunların üçünde petrol ve gaz üretilmektedir. Türkmenistan petrol üretiminde bağımsızlıktan sonra düşüşler gözlenmektedir. Bunun en önemli sebebi, petrol işleyen tesislerin büyük bölümünün Rusya sınırları içerisinde yer almasıdır.
DOĞAL GAZ
Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerinin doğal gaz rezervleri dünya toplam doğal gaz rezervinin yaklaşık yüzde 40’ını oluşturmaktadır. Türk Cumhuriyetleri arasında en fazla doğal gaz rezervine ve yıllık üretim kapasitesine sahip ülke Türkmenistan'dır. Toplam doğal gaz rezervleri yaklaşık olarak 2.7 trilyon metreküptür.
Türkmenistan Devlet İstatistik Komitesi’nin verilerine göre 1997’nin ilk sekiz ayında 13,62 milyar metreküp doğal gaz üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu oran geçen yılın aynı döneminde gerçekleşen üretimden yüzde 45 daha azdır.
Doğal gaz yatakları çoğunluk itibariyle Doğu Türkmenistan’da bulunmaktadır. Şimdiye kadar büyük ve orta büyüklükte elliden fazla yatak bulunmuştur. Türkmenistan şu anda doğal gazını başta Ukrayna, Ermenistan olmak üzere birkaç ülkeye ihraç etmektedir. Doğal gaz ihracı Türkmenistan’ın dış ticaretinde çok önemli bir yere sahiptir. Türkmenistan doğal gazı yeni kurulacak boru hattı ile hem Türkiye'de kullanılabilecek hem de Türkiye üzerinden Avrupa ülkelerine pazarlanacaktır. Ancak, Türkmenistan doğal gazının transferi için oluşturulacak boru hattı güzergahının henüz belirlenememesi bu alandaki en büyük sıkıntıyı oluşturmaktadır.
Türkmen doğal gazının İran ve Türkiye üzerinden Batı’ya pazarlanması konusunda Türkmenistan-İran-Türkiye arasında birtakım anlaşmalar imzalanmıştır. Lakin boru hattının İran üzerinden geçmesine Batılı devletlerin sıcak bakmaması ve boru hattı konusunda değişik alternatifler getirmesi konunun sürüncemeye girmesine sebep olmaktadır.
SANAYİ
Türkmenistan'da sanayi, tüketici ihtiyaçlarından çok silah ve ağır sanayiye önem verilerek yönlendirilmiş ve talep yerine merkezi planlama ile kurulmuştur. Türkmenistan'ın başlıca sanayi dalları petrol üretimi , doğal gaz, konserve, alkollü ve alkolsüz içki, yem, çimento, suni gübre , et ve çır çır fabrikalarıdır.
Sanayi kuruluşlarında yapılan üretim düşük kalite ve standartlarda olup, verimsizdir. İstihdamda fazlalık vardır. Kaliteli eleman eksikliği ve müteşebbis sınıfın oluşmamış olması, Türkmen sanayisi olumsuz yönde etkilemektedir.
Türkmenistan bağımsızlığından sonra kendi sanayisini kendisi belirler konuma gelmiş, Cumhurbaşkanı Türkmenbaşı'nın teşvikleriyle Türk ve Batılı yatırımcıların cazibesini kazanmıştır. Son yıllarda özellikle tekstil, dericilik, gıda, kimya sanayi, petrol rafinerleri, elektrik sanayi, makina sanayi alanlarında önemli bir hareketlilik görülmüştür. Hazar Denizi kı-yılarında tuz üretme ve sülfür arama endüstrisi gelişmiştir.
Türkmenistan’ın petrokimya sanayisi oldukça gelişmiş olup, Türkmenbaşı ve Çarcev şehirlerinde iki büyük rafineri bulunmaktadır.
Ülkede çıkarılmakta olan mineralleri işleyen kimya tesisleri oldukça gelişmiş düzeydedir. Türkmenistan’ın toplam endüstrisinin üçte birini kimya endüstrisi oluşturmaktadır.
Sanayi sektörü büyük ölçüde, enerji, diğer doğal kaynaklar ve pamuğa dayalıdır. Ülkedeki tekstil fabrikalarının üretimi toplam sınai üretimin üçte birini teşkil etmektedir.
Türkmenistan’da tekstil alanında yatırım yapan çok sayıda yerli ve yabancı firma mevcuttur. Türk firmalarından “GAP-PAMUK” şirketi yönetim kurulu başkanı Malatyalı işadamı Ahmet Çalık Türkmenistan’da çok sayıda tekstil fabrikası kurmuştur. Türkmenistan’daki eşsiz yatırımlarıyla Cumhurbaşkanı Saparmurat Türkmenbaşı’nın beğenisini kazanan Türk işadamı Ahmet Çalık, Türkmenistan Tekstil Bakan Yardımcılığı görevini de başarıyla yürütmektedir.
Ayrıca Türk firmalarından “Folger Ldt” şirketi Türkmenistan’ın birçok şehrinde toplam beş tane iplik fabrikası kurmuştur. Ayrıca KOÇ Grubu tarafından 1993 yılında Tecen’de bir traktör fabrikası da hizmete açılmıştır.
ULAŞTIRMA
Türkmenistan’da mevcut demiryolu şebekesinin uzunluğu 2138 kilometredir. Ülkenin coğrafi yapısı itibariyle demiryolu şebekesi genelde az eğimli olup güzergah üzerinde tünel yoktur.
Demiryolu şebekesinde 150’den fazla istasyon mevcuttur. Demiryolu işletmeciliği dizelli işletmecilik olup, trafik 233 adet dizel lokomotif, 374 adet yolcu vagonu, 12814 adedi Türkmenistan Demiryolları idaresine, 2328 adedi de sınai işletmelere ait olmak üzere 15142 adet yük vagonu ile gerçekleştirilmektedir.
Ülkenin ekonomik yapısı ve ulaşım kaynakları göz önüne alınarak taşımacılığın demiryollarına kaydırılması amacıyla yolcu ve yük taşımacılığında demiryolu ücretleri diğer sistemlerden daha düşük olacak şekilde ayarlanmaktadır.
Türkmenistan’da demiryolu ve ****lurji sektörünün bulunmaması sebebiyle yeni demiryolu yapımı ve mevcut şebekenin yenilenmesi için gerekli olan malzeme temininde ithalat zorunlu olmaktadır. İthalatın tamamına yakın bir kısmı Rusya Federasyonu’ndan yapılmaktadır.
13 Mayıs 1996 tarihinden itibaren çalışmaya başlayan Tecen-Sarağt-Meşhed demiryolu tarihi İpek Yolu’nun yeniden canlanmasında büyük rol oynamaktadır.
Türkmenistan’da mevcut olan 21400 km karayolu ağının 17100 km’si asfalt kaplamadır. Türkmenistan karayollarının geometrik ve fiziki standardı oldukça iyi durumdadır. Yolların tek eksiklikleri üst yapılarının yetersiz oluşudur.
Yolların genişliği 10-15-20 metre arasında değişmektedir. Üst yapıların yetersiz oluşu TIR taşımacılığına olumsuz etki etmektedir.
Türkmenistan’ın Hazar Denizi kıyısındaki Türkmenbaşı Limanı, Orta Asya’da bulunan en önemli limanlardan biridir. Nehir taşımacılığı sayesinde Afganistan’ın Herat şehrine kadar ulaşılabilmektedir. Türkmenbaşı Limanı’nın Akdeniz ve Baltık Denizi limanları ile direkt deniz-nehir bağlantıları vardır.
Türkmenbaşı-Bakü arasındaki hatta işleyen Azerbaycan’a ait feribot yük ve yolcu taşımaktadır. Yaz aylarında günde 1-2 sefer yapılırken, kış aylarında haftada 4-5 sefer yapılmaktadır. 12 saat süren taşıma işlemiyle yolcu beraberinde 60-70 kadar TIR da taşınmaktadır. TIR’ların büyük çoğunluğunu Rus ve Türk filosu oluşturmaktadır.
Türkmenistan’da her ilin merkezinde bir havaalanı vardır. Bu illerle başkent Aşkaabat arasında günde ortalama 3-4 sefer düzenlenmektedir. Aşkaabat’tan dünyanın çeşitli ülke ve şehirlerine düzenli uçak seferleri yapılmaktadır. Türkmenistan kendine yetecek kadar uçak filosuna sahiptir. Uçakların tamamına yakını Rus yapımıdır. Bağımsızlıktan sonra Amerikan uçak firması olan “Boeing”den birkaç tane de yolcu uçağı satın alınmıştır.
BANKACILIK
Genel olarak Türkmenistan’da bankacılığın yapısı diğer BDT ülkelerindeki gibidir. Üstte Merkez Bankası görevini üstlenmiş olan bir devlet bankası ve onun denetimi ve kredi desteğinde “Ticari Bankalar” bulunmaktadır. Ticari bankalar deyiminden belirli sahalarda devlete finansman sağlamakta görevli devlet kuruluşlarına verilen ünvan anlaşılmaktadır.
Serbest ekonomi düzenine geçiş aşamasında bankacılıkta da değişikliğe gidilmiştir. Bankaların sadece ihtisas kollarında kredi vermeleri anlayışından vazgeçilmiş, her bankanın her işlemi yapabilmesi esasına dönüşülmüştür.
Ticari bankaların esas görevi; mali kaynakları kabul etmek, onları en makul şekilde ekonomiye kanalize etmek ve mevcut şartlar dahilinde geri ödenmesini sağlamaktır.
3 Ağustos 1993 tarihinde Türkiye Halk Bankası’nın yüzde 25 katılımıyla 2 milyon ABD Doları karşılığı sermaye ile Uluslararası Türkmenistan Halk Kalkınma Bankası kurulmuştur. Bankanın amacı, küçük öl-çekli teşebbüsleri finanse ederek özel teşebbüsü desteklemek, yön vermek ve sermaye birikimini oluşturmak suretiyle kalkındırmayı hızlandırmaktır.
Türkiye İktisat ve İş bankalarının Türkmenistan’daki bazı bankalar ile muhabirlik ilişkileri vardır. Türkiye Ziraat Bankası ile Türkmenistan’ın “Agroprombank”ı arasında ortak bir banka kurulmuştur.
Türkmenistan’da Ocak 1996 tarihinde yapılan yeni düzenlemeyle faaliyet gösteren bankalara 1 Nisan 1996 tarihinden itibaren sermayelerini 100 milyon manata çıkarmak zorunda kalmışlardır.
TURİZM
Türkmenistan ekonomisine katkısı gittikçe artan turizm sektörü hızla büyümektedir. Böylece ülkeye giren döviz artışı her geçen gün artmaktadır.
Türkmenistan Cumhurbaşkanı Niyazov’un kararıyla 1994 yılında turizm açısından büyük önem taşıyan, Devlet Turizm Konsorsiyumu olan “Türkmenisıyahat’’ın kurulmasıyla birlikte ülkede dünya standartlarına uygun etkili bir milli turizm sektörü oluşturulmaya başlanmıştır. Günümüzde Türkmenistan’da 47 turizm acentası turizm operatörü olarak çalışmaktadır.
Türkmenistan’da turizm sektörü bazı altyapı eksikliklerine rağmen gelişme göstermektedir. Bu yılın ilk altı ayına ait veriler bu eğilimi göstermektedir. Bu dönemde turizm sektörünün toplam hacmi 113.7 milyar manat’a ulaşmıştır. Böylece turizm sektöründe kaydedilen büyüme, hükümet proğramında öngörülen hedefi yüzde 12 oranında aşmıştır.
Türkmenistan tarihi konumu itibariyle Türkler arasında önemli bir yere sahiptir. Büyük Selçuklu Devleti’nin başkenti olan tarihi Merv (Marı) şehrini sınırları içerisinde bulunduran Türkmenistan, bir çok İslam büyüklerinin de türbelerine ev sahipliği yapmaktadır. Bu özellikleriyle Türkmenistan, başta Anadolu Türkleri olmak üzere bütün Türk boylarının ilgi odağı konumundadır. Selçuklu Sultanlarından Sancar’ın Merv şehrindeki Türbesi Türkmenistan’ın sembolü konumundadır.
Türkmenistan’ın Tarihi Eserleri
1. Enev Camii, XV. yy.
2. Eski Nisa-Parfyan Devleti zamanında saray-mabet, Yeni Nisadoğal alanlarının ve köle sahiplerinin evlerinin bulunduğu eski şehri harabeleri - XVIII. yy.
3. Gök-Tepe Kalesi, XIX. yy.
4. Parau ortaçağ şehir harabeleri, Kızılarvat’dan 25 km. batıda Parau Bibi, Parau Ata Türbeleri, XII. yy.
5. Dehistan Türkmenistan’ın batısında Şir Kabristanı ve Misrian X.-XV. yy. Şehir kalıntıları olan tarihi bölge.
6. Abiverd X.-XVII. yy. kale, camii ve bina kalıntıları bulunan ortaçağ şehri.
7. Sebu Mozolesi Sait Mithene, Meon köyü yakınında, XI.-XV. yy.
8. Sarahs Abul Fazl (Sarahs Baba) ve Yartı Gumbez Türbesi ve sur kalıntıları olan eski şehir kalıntıları.
9. Talhatan Baba Marı’nın 30 km. Batısında mezar, XII yy.
10. Eski Merv (Büyük Selçuklu Devleti’nin Başkenti) Orta Asya’nın en önemli arkeolojik eserlerinden ve Türkmenistan’ın tarihi mimarı SİT alanlarından biri, bir kaç şehir kalıntısına sahip büyük bir alan. Topraklarında koruma ve restorasyon gerektiren bazı eserler bulunmaktadır:
Büyük Gızıl Gala, VI.-VII. yy.
Gız-Bibi Türbesi, XI.-XII. yy.
Sultan Sancar(Selçuklu Sultanı), Türbesi, XII. yy.
Muhammed İbn Zeyd Türbesi, XII. yy.
Ashablar mezarlığı, XV. yy.
Yusuf Karahan Camiisi, XVI. yy.
11. Ekedeşik Murgab nehri, Tagtabazar yakınında ortaçağ mağara şehri kalıntıları
12. Astabana Baba Omar Kali. Kerki’nin 15 km kuzeybatısında cami ve kabristandan oluşan yer.
13. Hazarek-Tepe Tarabekaul etrapı mezar yeri, IV.-VI. yy.
14. Dayahatın-Çarçöv ve Jiyov arasında kervansaray, IX.-XV. yy.
15. Dargatana-ortaçağ şehir kalıntıları ve mozeleler,IX.-XV. yy.
16. İzmukşir-Tahta yakınında surlar bulunan eski şehir
17. Köhne Urgenç-Harzemşah Devleti başkent kalıntıları, büyük mimari eserlere sahip.
İl-Arslan Mozolesi, XII. yy.
Tekeş Mozolesi, XII. yy.
Kilise Camii Minaresi, XII.-XIV. yy.
Turabek Hanum Sarayı, XII. yy.
Hanak Nacaddin Kurba, XII. yy
Sultan Ali Türbesi, XIV. yy.
18. Şahsenem cami kalıntıları bulunan ortaçağ şehri kalıntıları.
19. Devkeskangala Köhne Urgenç kuzeybatısında ortaçağ şehir harabeleri. Kabir ve kale kalıntıları bulunuyor.
20. Mağara şehri ve Akgal şehri kalıntıları (Daşhovuz Vilayeti).
Şehir İçi ve Şehirler Arası Ulaşım
Şehirlerarası taşımacılık, demiryolu, karayolu ve havayolu ile yapılmaktadır. Bu yollardan en çok tercih edileni ise havayolu taşımacılığıdır.
Şehir içinde toplu taşımacılık; otobüs, traleybüs ve taksilerle yapılmaktadır. Taksi plakalı araçların yanısıra yoldan geçen herhangi bir araç da taksi hizmeti vermektedir. Ülkede trafik kuralları denetim ve uygulaması oturmuştur. Hata yapan sürücülere kesilen ceza miktarı çok yüksektir.
İklim Özellikleri
Ülke yüz ölçümünün büyük bir bölümünün çöl ve güneyden de dağlarla çevrili olması, sert ve karasal iklimin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.