Hasret
03-05-2009, 17:37
Borsa Nedir? Nelerden Etkilenir?
Borsa Nedir?
Sermaye Borsalari (Security Exchanges), degerli evraklarin (menkul kiymetlerin) ticaretinin yapildigi kurumsal piyasalardir. Bir piyasadir, çünkü menkul kiymetlerin ticaretinin yapildigi yerdir. Kurumsaldir, çünkü kendine özgü kurallari ve standartlari varir.
Borsalar, sadece hisse senetlerinin degil, baska tür emtialarin (ticari mallarin) ve enstrümanlarin da ticaretinin yapildigi yerlerdir. Örnegin bono ve tahvillerin genellikle menkul kiymetler borsalarinin içersinde ticareti yapilageldigi halde, döviz ticareti için döviz borsalari (forex, foreign exchange) veya mal ticareti için emtia borsalari (commodity exchange) vardir. örnegin, pamuk fiyatlarinin belirlendigi ve ticaretinin yapildigi pamuk borsalari vardir (Türkiye'de de, Izmir'de pamugun vadeli ticaretinin yapilacagi bir vadeli islemler borsasi kurulma asamasindadir).
Türkiye'de borsanin tarihi Osmanli'nin son dönemlerine kadar uzanmakla (özellikle bono piyasasi) birlikte, 1970 ve 1980'lerin ilk yarisinda, mekan olarak Sirkeci Vakif Han'da bir tür tezgah üstü piyasa (OTC; Over The Counter) seklinde faaliyette bulunuyordu. (Tezgah üstü piyasalarda, sermaye piyasasina aracilik eden kurumlar, kendi aralarinda, bir borsanin belirleyici kural ve tüzüklerine uyma zorunlulugu duymadan islem (alim/satim) yaparlar.Bugün en gelismis piyasalardan biri olan Amerika Birlesik Devletleri'nde küçük islem hacmine sahip bazi firmalar, borsa haricinde OTC olarak islem görürler.)
Istanbul Menkul Kiymetler Borsasi (IMKB), konjektürel gelismeler sonucu, hisse senetlerinin ticaretinin düzenlenmesi ve standartlastirilmasi amaciyla 1986 yilinda Karaköy-Tophane'de faaliyete geçmis bulunmaktaydi. Günümüzde, kendi modern binasiyla Istinye'de faaliyetini sürdürmektedir.
Ilk zamanlarda az sayida sirket, düsük islem hacmi ve türk ekonomisine endeksli hareket eden IMKB, günümüzde 270'den fazla sirketin hisse senedi, ortalama 200-300 milyon dolarlik islem hacmi ve dünya ekonomileriyle entegre bir sekilde faaliyetini sürdürmektedir.
Borsa Nelerden Etkilenir?
IMKB endeksleri ve islem gören hisse senetlerinin fiyatlari, diger dünya borsalarinda oldugu gibi baslica üç etmenden etkilenirler; dünya ekonomisinin durumu ve gidisati, yerel (Türkiye'nin) ekonominin durumu ve gidisati ve sektör/firmanin durumu ve performansi.
Global Ekonomi'deki herhangi bir gelisme tüm ülke ekonomilerini az veya çok etkileyecegi gibi, o ülkedeki ilgili veya tüm firmalari da dolayli veya dolaysiz olarak etkileyecektir.
Örnek 1: Sirketimizin Petkim'den hammadde olarak herhangi bir petrokimya ürününü aldigini (girdimiz) ve bunun az veya çok nihai ürünümüzde (çiktimiz) bir agirliginin oldugunu düsünelim. Dünya petrokimya piyasalarinda olusabilecek herhangi bir nedenden dolayi bir dalgalanma, Petkim'in maliyetini degistirecektir. Bu degisikligi de Petkim bizim alis fiyatimiza yansitacaktir. Sonuçta, biz de bunu kendi ürünümüzün fiyatina yansitmak zorunda kalacagiz. Dalgalanma fiyatlarda bir artis seklinde olursa, bizim rekabet gücümüzün azalmasi ve/veya kar marjimizin daralmasi seklinde etkisi olabilir. Bu da bizim ciromuzu ve net karimizi etkiliyebilir.
Örnek 2: Global etkinin yansimasi birçok sekilde olabilir. Örnegin, sirketimizin Almanya'ya Deutsche Mark (DEM) üzerinden ihracat yaptigini ve ürünümüzün önemli bir hammaddesini Amerika'dan Dolar (USD) olarak ithal ettigini düsünelim. Bu halde, bizim kar marjimiz büyük ölçüde Dolar/Mark paritesine bagli olacaktir. Uluslararasi döviz borsalarinda olusacak pariteler bizi etkileyecektir ve faaliyetlerimiz esnasinda eger bu paritenin gidisatini dogru tahmin edemezsek veya paritenin dalgalanmalarina karsi önlemimizi alamazsak (ör. hegde ederek, bir finans teknigi), sirketimiz bu durumdan olumsuz olarak etkilenebilecektir.
Örnek 3: Sirketimizin tekstil alaninda faaliyet gösterdigini düsünelim. Ülke olarak tekstil sektöründe güçlü ve avatajli oldugumuzu, Gümrük Birligi (GB)'nden önce de, GB'den sonrasi için çok umutlu oldugumuz için yeni yatirimlara (kapasite arttirimi ve modernizasyon) girismis oldugumuzu varsayalim. Fakat, dünyada bazi sebeplerden dolayi bir kriz (ör. Uzakdogu veya Rusya krizi) çiktiginda, uluslararasi pazarimiz daralirsa, tam kapasitede çalisamayabiliriz ve yeterli ihracat yapamazsak, kullanilmis olan kredilerin geri ödemelerinde zorlanabiliriz; belki de bu, bizim iflas etmemize bile sebep olabilir.
Ulusal Ekonomi'deki, yani Türkiye ekonomisindeki herhangi bir gelisme, Türkiye'deki sirketleri bulunduklari sektöre ve gelismenin yapisina göre az veya çok etkileyecektir. Ekonomideki büyüme hizi, issiz sayisi, enflasyon, faiz oranlari, vergi oranlarinda olabilecek degisiklikler, olaganüstü halin ilan edilmesi, tesvik politikasindaki degisimler vb. akla ilk gelen örneklerdir. Ulusal ekonominin etkilerini de örnekleme yoluyla açiklamaya çalisalim:
Örnek 1: Almanya'ya agirlikli olarak ihracat yaptigimizi ve girdilerimizin çogunu iç piyasadan yani TRL olarak sagladigimizi düsünelim. Eger hükümetimiz kurlari hizlandirici, (reel olarak TRL'nin degerini düsürücü) yani Dolar, Mark gibi yabanci para birimlerinin para birimimiz karsisinda hizli artmasi gibi bir politikayi benimserse, bundan sirketimizin olumlu olarak etkilenmesi büyük bir ihtimaldir. çünkü girdilerimiz deger kaybeden TRL, buna karsilik çiktilarimiz deger kazanan DEM üzerinden olacagindan, kar marjimiz ve dolayisiyla karimiz artacaktir.
Şirket veya Sektör olarak etkilerden, sektörün veya özel olarak o şirketin ürünlerine talebin azalması seklinde bir eğilimin olması, sektöre karsı devletin desteğinin olması veya eski desteğinin kalkması, sektörel olarak girdilerin pahalanması, dış pazarlarda rekabetin zorlaşması, sektöre aşırı yatırımın (atıl kapasitenin) yapılmış olması vb. akla ilk gelen örnekler olmakla birlikte, özel şirket yönetimlerinin yanlış yönetimleri de sayılabilir.
Örnek 1: Şirketimiz GB öncesi ülkenin önde gelen bir otomotiv üreticisi olabilir. Yabancı bir otomotiv üreticisinden aldığımız know-how'la birlikte fazla rakibimiz olmadığı ve gümrük duvarlarıyla birlikte dış rekabete karsı korunduğumuz için fazla bir yatırıma gereksinim duymadan, pazarın isteği kadar üretim yapıp bunu pazarlıyor olabiliriz. Fakat, yeni hükümetimizin GB'ne girmeye karar verdiğini ve anlaşmanın bir maddesi icabı otomotiv sektöründe ithalatçıların aleyhinde olan fazla vergilerin kaldırıldığını düşünürsek, bu bizim satışlarımızı olumsuz olarak etkileyecektir ve faaliyetlerimizin sonucu zarar etmemiz ve bir daha karlı duruma geçmemiz zor olabilecektir.
Mali Tablolar Nelerdir?
Mali tablolar teriminden sözedilen tablolar, Türk vergi kanunu, Türk ticaret kanunu, sermaye piyasası kanunu vb. kanunlar tarafından bazı şirketler için zorunlu olarak tutulan, şirketlerin dönemsel faaliyetleri sonucu hazırlamak ve yayınlamak (halka açık şirketler, aracı kurumlar vb.) zorunda oldukları ve ilgili şirketin performansını gösteren, standartlaştırılmış muhasebe kayıtlarıdır. Başlıcaları bilanço, gelir-gider tablosu, satılan malin maliyeti, kar dağıtım, fon ve nakit akim tablolarıdır.
Bilanço
Bilanço, şirketlerin dönemsel faaliyetleri sonucu, dönem sonunda hazırladıkları (31 Mart, 30 Haziran, 30 Eylül ve 31 Aralık) ve yayınladıkları, şirketin bir portresini çizen, muhasebe dilinde "t tablosu" olarak adlandırılan düzendeki tablolardır. Bilançolarda iki kişim vardir; aktifler (sol taraf) ve pasifler (sag taraf). Aktifler kisminda sirketin sahip oldugu varliklar, pasiflerde ise yabanci kaynaklari ve özkaynaklari vardir. Aktif ve pasiflerdeki herhangi bir madde kalem olarak adlandirilir.
Aktifler kisminda örnek olarak nakit, stoklar, binalar, araziler, kullanilan aletler, telif haklari gibi bir sirketin sahip olabilecegi hersey kayitlidir.
Pasifler kisminda ise sirketin kaynaklari yazilidir. örnegin, kisa vadeli (ticari, finansal) borçlari, uzun vadeli (vadesi bir yildan uzun olan) borçlari ve özsermaye kalemleri. özsermaye kalemleri sunlardir; ödenmis sermaye, yeniden degerleme fonu (sirketin sahip oldugu varliklarin dönem içindeki yeniden degerlemeden dolayi olusan artislari), emisyon primi, yedekler (kanunen, sirketin anasözlesmesi geregi veya yönetim kurulu karari sonucu dagitilmayan karlarin tutaridir) ve dönem karidir. Bir sirketin bilançosunda aktifler ve pasifler toplami esittir. Konuya matematiksel olarak yaklasirsak, edinilen kaynaklarla alinanlar/yapilan yatirimlarin, kayitlara girdigi siradaki degerleri esit olmak zorundadir ve muhasebe açisindan bilançoya çift tarafli olarak kaydedilmektedir.
Örnek bir bilanço asagidaki gibidir;
Örnek 1:
AKTIFLER PASIFLER
I.DÖNEN VARLIKLAR I.KISA VADELI BORÇLAR
A.HAZIR DEGERLER A.FINANSAL BORÇLAR
1.KASA 1.BANKA KREDILERI
2.BANKALAR 2.ANAPARA VE FAIZLER
B.MENKUL KIYMETLER 3.ÇIKARILMIS BONOLAR VE SENETLER
1.HISSE SENETLERI B.TICARI BORÇLAR
2.TAHVIL, SENET, BONOLAR 1.BORÇ SENETLERI
C.KISA VADELI TICARI ALACAKLAR 2.ALINAN DEPOZITO VE TEMINATLAR
1.ALICILAR C.DIGER KISA VADELI BORÇLAR
2.ALACAK SENETLERI 1.ORTAKLARA BORÇLAR
3.VERILEN DEPOZITO VE TEMINATLAR 2.ISTIRAKLERE BORÇLAR
D.DIGER KISA VADELI ALACAKLAR 3.ÖDENECEK VERGILER
1.ORTAKLARDAN ALACAKLAR II.UZUN VADELI BORÇLAR
2.ISTIRAKLERDEN ALACAKLAR A.FINANSAL BORÇLAR
E.STOKLAR B.TICARI BORÇLAR
1.ILK MADDE VE MALZEME C.DIGER UZUN VADELI BORÇLAR
2.YARI MAMÜL III.ÖZSERMAYE
3.ARA MAMÜL A.SERMAYE
II.DURAN VARLIKLAR B.EMISYON PRIMI
A.UZUN VADELI TICARI ALACAKLAR C.YENIDEN DEGERLEME DEGER ARTISI
B.DIGER UZUN VADELI ALACAKLAR D.YEDEKLER
C.FINANSAL DURAN VARLIKLAR E.NET DÖNEM KARI
1.BAGLI MENKUL KIYMETLER
2.ISTIRAKLER
3.BAGLI ORTAKLIKLAR
D.MADDI DURAN VARLIKLAR
1.ARAZI VE ARSALAR
2.BINALAR
3.MAKINE,TESIS VE CIHAZLAR
E.MADDI OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
1.HAKLAR
2.KURULUS VE TESKILATLANMA GIDERLERI
3.ARGE GIDERLERI
AKTIF TOPLAMI PASIF TOPLAMI
Gelir-Gider Tablosu
Gelir-gider tablosu, bir sirketin herhangi bir dönemdeki faaliyetlerinde, cirosundan yola çikarak, gelir ve giderlerini eklemek veya çikarmak yoluyla net karinin hesaplandigi, standartlastirilmis ve SPK mevzuatlarina göre hazirlanan bir tablodur. Gelir-gider tablosu sirketin ilgili dönemdeki faaliyetlerinin neticesini ögrenmemizi saglar.
31 Mart itibariyle hazirlanan gelir-gider tablolari yilin ilk üç aylik faaliyet sonuçlarini; 30 Haziran itibariyle hazirlanan gelir-gider tablolari yilin ilk yarisinin faaliyet sonuçlarini; 30 Eylül itibariyle hazirlanan gelir-gider tablolari yilin ilk dokuz aylik faaliyetlerinin sonuçlarini ve 31 Aralik itibariyle hazirlanan gelir-gider tablolari yilin tümündeki faaliyetlerin sonuçlarini göstermektedir.
Örnek 1:
GELIR GIDER TABLOSU
A.BRÜT SATISLAR
B.SATISDAN INDIRIMLER(-)
C.NET SATISLAR
D.SATISLARIN MALIYETI(-)
BRüT SATIS KARI (ZARARI)
E.FAALIYET GIDERLERI(-)
1.ARASTIRMA GIDERLERI(-)
2.PAZARLAMA, SATIS VE DAGITIM GIDERLERI(-)
3.GENEL YÖNETIM GIDERLERI(-)
ESAS FAALIYET KARI (ZARARI)
F.DIGER FAALIYETLERDEN GELIRLER VE KARLAR
1.ISTIRAKLERDEN TEMETTÜ GELIRLERI
2.FAIZ GELIRLERI
DIGER FAALIYETLERDEN GIDERLER VE ZARARLAR(-)
H.FINANSMAN GIDERLERI(-)
1.K.V.BORÇLANMA GIDERLERI(-)
2.U.V.BORÇLANMA GIDERLERI(-)
FAALIYET KARI (ZARARI)
I.OLAGANÜSTÜ GELIRLER VE KARLAR
J.OLAGANÜSTÜ GIDERLER VE ZARARLAR(-)
DöNEM KARI (ZAK.ÖDENECEK VERGI VE YASAL YÜKÜMLÜLÜKLER(-)
NET DÖNEM KARI (ZARARI)
Dipnotlar
Dipnotlar, bilanço ve gelir-gider tablolarinda gösterilemeyen bilgilerin, denetçiler tarafindan, bu tablolarin sonunda ek olarak standartlastirilmis özel notlar seklinde verilen halidir. Dipnotlarin önemli olmasinin nedeni, bilanço ve gelir-gider tablolarinda belirtilemeyen fakat bu tablolari daha anlasilir kilan bilgiler sunmalaridir.
Baslica Dipnot Kalemleri :
·Alinan/verilen teminatlar,
·Yaptirilmis olan sigorta tutarlari,
·Ortaklardan/istiraklerden alinmis veya verilmis borçlarin dökümü,
·Istirak/ortaklik yapisinin durumu,
·Yabanci para biriminde duran nakitlerin dökümü,
·Dövize endeksli alacaklar/borçlar,
·Personel durumu, amotisman türü ve tutari, vb.
Fon Akim ve Nakit Akim Tablolari
Bu tablolar, sirketin fon ve nakit tutarlarinin akisini ayrintili olarak düzenleyen standart tablolardir. Sirketin iki dönem arasindaki yönetimsel ve finansman politikalarinin mali tablolara yansimasinin daha rahat anlasilmasini saglarlar.
Dönemsel Açiklamalarin Önemi Nedir?
Sirketler SPK mevzuati geregi üçer aylik dönemler itibariyla mali tablolarini olusturmak ve yayinlamak (halka açik olanlar için) zorundadirlar. Alti aylik ve yillik (oniki aylik) mali tablolarinin denetimden geçme zorunlulugu oldugu için bunlari denetim (mali müsavirlik) firmalari denetlerler, üç ve dokuz ayliklarin böyle bir zorunluluklari yoktur ve bunlar genellikle sirketler tarafindan hazirlanirlar.
üçer aylik bazda bu mali tablolarin açiklanmasi ile, yatirimcilar, sirketleri daha iyi izleme ve analiz yapma olanagina kavusurlar. Böylece, her üç ayda bir sirketler yatirimcilar tarafindan degerlendirilmis ve denetlenmis olur.
Kaç Çesit Sermaye Sistemi Vardir?
Türkiye'de mevzuat geregi sirketler iki çesit sermaye sisteminden birini seçebilmektedirler. Bunlar kayitli ve esas sermaye sistemleridir. Kullanilacak sisteme sirketlerin genel kurullari karar verir ve bu karar SPK tarafindan incelenip onaylandiktan sonra yürürlülüge girer.
Kayitli Sermaye Sistemi Nedir?
Kayitli sermaye sistemi, sirket yönetim kurullarina sermaye arttirimlarinda belli bir serbestlik verir. Söyle ki, genel kurullarindan arttirabilecekleri sermaye için bir maksimum limit (sermaye tavani) isteyen yönetim kurulu, bu tavani asmamak kaydiyla, en az bes yil içersinde de o tavana ulasmak kaydi ile, istedigi zamanda, ister bir kerede ister birkaç sermaye artirimi yoluyla, tavan miktarina kadar sermayelerini yükseltebilir. Böylece daha serbest ve hizli hareket edebilen sirket ve yönetim kurulu, sermaye gereksinimi duydugunda en kisa zamanda bu ihtiyacini giderebilme imkanina kavusur.
Sirketler kayitli sermaye sistemine genel kurullarinin karar vermesi ve SPK'nin onaylamasi durumunda geçebilmektedirler; sisteme giris ve çikislar SPK'nin tasarrufuna birakilmistir. Son yillarda sirketler arasinda gözlenen egilim kayitli sermaye sistemine geçis yönündedir. Bunun baslica nedeni de sirket yönetim kurullarinin her sermaye artirimi için genel kurulun onayina ihtiyaç duymayacak olmalaridir.
Kayitli sermaye sisteminde, sirketlerin sermayesi için (finans literatüründe) çikarilmis sermaye ve tavan miktari için kayitli sermaye tavani terimleri kullanilir. Çikarilmis sermaye terimi türetildigi halde, uygulamada yerine ödenmis sermaye veya sermaye terimleri kullanilabilir. Ayni seyi belirten bu terimlerin, teorik açidan sistemi dogru betimlemesi için yanlis kullanilmamasi uygun olacaktir.
Esas Sermaye Sistemi Nedir?
Esas sermaye sisteminde bir sermaye tavani yoktur. Sirketin ödenmis sermayesi ancak ve ancak genel kurulun alacagi zaman ve artirim miktari kararina göre zamaninda bir kerede yapilir. Eger yeni sermayeye ihtiyaç duyulursa, o zaman yapilacak tek sey genel kurulu toplamak ve oradan bu kararin çikmasini saglamaktir.
Esas sermaye sisteminde, sermaye terimi yerine ödenmis sermaye terimi kullanilir.
Sermaye Artirimi ve Temettü
Sermaye Artirim Çesitleri Nelerdir?
Sirketler genelde yilda bir defa olmak üzere sermayelerini artirma yoluna gitmektedirler. Baslica sermaye artirim nedenleri yüksek enflasyon sartlarinda erimis olan sermayelerini güçlendirmek ve yeni yatirimlar için veya sirketin faaliyetlerinin reel büyümesi sonucu gereken fon ihtiyacini gidermektir.
Sirketler iki sekilde sermaye artirimina gitmektedirler; ilki, iç kaynaklardan yapilan Bedelsiz Sermaye Artirimi; ikincisi ise, sirket ortaklarindan ek fon temin edilerek yapilan Bedelli Sermaye Artirimidir.
Bedelsiz Sermaye Artirimi Nedir?
Bedelsiz Sermaye Artirimi, sirketlerin kendi iç kaynaklarini (emisyon primi, yeniden degerleme deger artisi, yedekler, istirak ve duran varlik satis karlari, temettü) kullanarak yapmis olduklari ve ortaklarindan ilave kaynak talep etmeden bedelsiz olarak hisse senedi dagittiklari sermaye artirim türüdür.
Bedelsiz Sermaye Artirimi sirkete ek bir finansman kaynagi saglamamakla beraber sirketlerin bedelsiz sermaye artirimina gitme nedenleri bulunmaktadir. Baslica nedenleri emisyon primi ile istirak ve duran varlik satis kari kalemlerinden yapilan sermaye artirimlarinin sirkete sagladigi vergi avantajidir. Bir baska neden ise sirketlerin enflasyon karsisinda erimis olan sermayelerini güncellemek istemeleridir.
Bedelsiz Sermaye artiriminda kullanilan Temettü disindaki kaynaklar birer özsermaye kalemi olup, esasinda yapilan islem özsermaye kalemleri arasinda tutarlarin yer degistirmesinden ibarettir.
Temettünün Bedelsiz Sermaye Artiriminda kullanilmasi ise su sekilde olmaktadir; Sirketlerin genel kurullari dönem sonunda elde ettikleri karin dagitilabilecek olan kismindan temettü tutarlarini belirler. Yine sirketlerin genel kurullari veya genel kurullarin yetkilendirmesi ile yönetim kurullari bu temettü tutarlarinin bir kismi veya tamami nakit olarak degil de hisse senedi seklinde bedelsiz olarak sermaye artiriminda kullanabilir.
Bedelsiz Sermaye Artirimi sirketlerin Piyasa Degerlerini etkilememektedir. Bunu asagidaki örnek ile daha iyi görebilme imkanina sahip olabiliriz.
Örnek:
Örnek bir Bedelsiz Sermaye Artirimi islemi asagidaki gibi olmaktadir; Sirketin %100 Bedelsiz Sermaye Artirimina gittigini düsünelim,
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
100 milyar TRL'lik ödenmis sermayeye sahip sirketin, 1 hisse senedinin sermayedeki 1.000 TRL'lik dilimi temsil ettigini hatirlarsak, sirketin 100 milyon adet hisse senedi sayisi bulunmaktadir. 1 hisse senedinin fiyati 5.000 TRL ise, piyasa degeri (hisse senedi sayisi*hisse senedi fiyati) 500 milyar TRL olarak bulunmaktadir.
Sirket %100 Bedelsiz Sermaye Artirimina gitmektedir, bu durumuda 100 milyar TRL'lik eski ödenmis sermayesine (birebir oraninda, çünkü %100) 100 milyar TRL'lik yeni sermaye eklenmektedir, böylece sirketin yeni sermayesi 200 milyar TRL olmaktadir. Hisse Senedi sayisi da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 200 milyon adet olacaktir.
Sermaye artirimlari esnasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan formülü kullanarak, sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna bagli olarak da piyasa degerlerini bulabiliriz;
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image004.gif
R: Rüçhan Hakki Kullanim Fiyati,
n1: Bedelli Sermaye Artirim Orani,
n2: Bedelsiz Sermaye Artirim Orani,
TEM: Hisse Basina Nakit Temettü Tutari,
Sirketimizin Temettü dagitmadigini ve Bedelli Sermaye Artirimi yapmadigini bilmekteyiz, hisse senetlerin yeni fiyati asagidaki sekilde olacaktir;
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image006.gif
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 2.500 TRL olacak ve sermaye artirimi sonrasi ilk seansta bu fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden sirketin Piyasa Degerini hesaplayacak olursak (2.500 TRL*200 milyon adet senet) yine 500 milyar TRL'lik degeri buluruz.
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
Rüçhan Hakki ve Bedelli Sermaye Artirimi Nedir?
Bedelli Sermaye Artirimi, sirketlerin dis kaynaklardan temin etmis olduklari yeni kaynaklar karsiliginda, yani bir bedel karsiliginda, hisse senedi dagittiklari sermaye artirim türüdür. Ortaklarin Bedelli Sermaye Artirimina katilma haklari da Rüçhan Hakki olarak adlandirilmaktadir.
Sirketleri Bedelli Sermaye Artirimi yapmaya iten baslica iki neden bulunmaktadir. Bunlardan ilki, sirketin faaliyet hacminin büyümesine paralel olarak sermaye ihtiyacinin olmasidir. Ikincisi ise, yeni yatirimlar neticesinde sirketlerin fon ihtiyaci içinde olmalari ve ihtiyaç duyulan fonlarin bir kisminin sermaye artirimi yoluyla temin edilmeye çalisilmasidir.
Bedelli Sermaye Artirimi sirkete ek bir finansman kaynagi saglamaktadir. Bu kaynak genellikle mevcut ortaklardan temin edilmekle beraber, bazi durumlarda da mevcut ortaklarin Rüçhan Haklari kisitlanarak, yeni ortaklara bu imkan primli olarak kullandirilmaktadir. Böylece yeni ortaklar edinebilen sirketleri bu yola iten baslica neden daha fazla fon temin etme ihtiyacidir. Bu yolla sirketler normalde 1.000 TRL nominal degere sahip yeni senetleri mevcut ortaklarina yine 1.000 TRL'den kullandirarak, bir senet karsiliginda böylece 1.000 TRL fon temin edecekken, yeni ortaklara daha yukari bir fiyattan senetleri satarak daha fazla fon temin etme olanagini elde etmektedirler.
Yukarida bahsedildigi gibi sirketler Bedelli Sermaye Artiriminda genelde 1.000 TRL'lik nominal degere sahip yeni senetleri yine 1.000 TRL karsiliginda mevcut ortaklarina kullandirmakla beraber, bazi zamanlar daha fazla fon ihtiyaci içinde olan sirketler daha yüksek bir fiyattan Rüçhan Hakkini mevcut ortaklarina kullandirma yoluna gitmektedirler.
Bedelli Sermaye Artirimi esnasinda sirketlerin gerek mevcut ortaklarina, gerekse yeni ortaklarina primli fiyattan kullandirdiklari senetlerin primli kismi Bilanço'da özsermayenin Emisyon Primi kalemine kaydedilmektedir.
Örnek:
ABC A.S. yapmis oldugu Bedelli Sermaye'de, mevcut veya yeni ortaklarina 1.000 TRL nominal degere sahip beher hisse senedini 3.000 TRL fiyattan kullandirmistir. Bu durumda sirketin yapacagi muhasebe islemi su sekilde yapilacaktir; ihraç edilen her yeni senet için ödenmis Sermaye'ye 1.000 TRL, aradaki 2.000 TRL'lik fark ise Emisyon Primi kalemine kaydedilecektir. Bu islemin muhasebe prensipleri ile gösterimi su sekilde olacaktir;
Kasa 3.000 TRL
Ödenmis Sermaye 1.000 TRL
Emisyon Primi 2.000 TRL
Bedelli Sermaye artiriminda ortaklardan fon talep edildiginden yukarida bahsedilmis idi. Bu fonu ortaklarin özkaynaklarindan karsilamak durumunda olduklari gibi, sermaye artirim ile ayni zamanlarda yapilan Temettü ödemelerinden (eger sirket temettü dagitirsa) elde edilen kaynaklar ile bir kisminin veya tamaminin karsilanmasi da olasi bulunmaktadir. Bu durum Temettüden yapilan Bedelsiz Sermaye Artirimina benzemektedir ve IMKB'ye kote sirketlerin çokça kullanilan bir methoddur. Esasinda Temettüden dolayi direk olarak yapilabilen Bedelsiz Sermaye Artirimi imkani da bu usülden hasil olmustur.
Bedelli Sermaye Artirimi sirketlerin Piyasa Degerlerini etkilemektedir. Bunu asagidaki örnek ile daha iyi görebilme imkanina sahip olacagiz.
Örnek:
Bedelsiz Sermaye artirimina örnek olarak kullandigimiz XYZ A.S.'nin ayni cari piyasa verilerinde bu sefer %50 Bedelli Sermaye yaptigini düsünelim. Sirket Rüçhan Haklarini 3.000 TRL'den kullandiriyor olsun.
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
Sirket %50 Bedelli Sermaye Artirimina gitmektedir, bu durumuda 100 milyar TRL'lik eski ödenmis sermayesine (bire yarim oraninda, çünkü %50) 50 milyar TRL'lik yeni sermaye eklenmektedir, böylece sirketin yeni sermayesi 150 milyar TRL olmaktadir. Fakat sirketin kasasina 150 milyar (50 milyon yeni hisse senedi*3.000 TRL hisse basina rüçhan hakki bedeli) girmektedir. Hisse Senedi sayisi da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 150 milyon adet olacaktir.
Kasa 150 milyar TRL
Ödenmis Sermaye 50 milyar TRL
Emisyon Primi 100 milyar TRL
Sermaye artirimlari esnasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan formülü kullanarak, sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna bagli olarakta piyasa degerlerini bulabiliriz. Sirketimizin Temettü dagitmadigini ve Bedelsiz Sermaye Artirimi yapmadigini bilmekteyiz, hisse senetlerin yeni fiyati asagidaki sekilde olacaktir;
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image008.gif
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 4.333 TRL olarak hesaplanmakla beraber bu fiyati en yakin fiyat araligina yuvarlarsak 4.350 TRL degerini buluruz. Hisse senedi sermaye artirimi sonrasi ilk seansta bu fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden sirketin Piyasa Degerini hesaplayacak olursak (4.350 TRL*150 milyon adet senet) yeni 652.5 milyar TRL'lik piyasa degeri buluruz. Yapilan sermaye artirimi islemi sirketin piyasa degerini 152.5 milyar TRL arttirmis bulunmaktadir ve dikkat edilirse bu tutar (küsürat düzeltmesi de dikkate alinmali) sirketin kasasina giren tutara esit olmaktadir.
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
Temettü Nedir?
Temettü, sirketlerin bir yillik faaliyet dönemleri sonucunda elde ettikleri Net Dönem Kari üzerinden (yasal karsiliklar ayrildiktan sonra) dagittiklari ve ortaklarin sirkette sermayelerinin bulunmasi karsiliginda elde ettikleri getiridir.
Temettüler iki sekilde dagitilmaktadirlar; ilki, nakit olarak ortaklara ödenen temettüler, ikincisi ise Bedelsiz Sermaye Artirimina dahil edilerek karsiliginda yeni senet dagitilan temettüler.
Örnek:
Bedelsiz Sermaye Artirimina örnek olarak kullandigimiz XYZ A.S.'nin ayni cari piyasa verilerinde bu sefer %100 Temettü dagittigini, bu temettünün yarisinin karsiliginda Bedelsiz Hisse Senedi verdigini, diger yarisini ise Nakit olarak ortaklara dagittigini düsünelim. Sirket baskaca Bedelli veya Bedelsiz Sermaye Artirimi yapmamaktadir.
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
Sirket %50 Temettüden dolayi Bedelsiz Sermaye Artirimina gitmektedir. Bu durumda 100 milyar TRL'lik eski ödenmis sermayesine (bire yarim oraninda, çünkü %50) 50 milyar TRL'lik yeni sermaye eklenmektedir. Böylece sirketin yeni sermayesi 150 milyar TRL olmaktadir. Hisse Senedi sayisi da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 150 milyon adet olacaktir.
Sermaye Artirimi ve Temettü dagitimi esanasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan formülü kullanarak, sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna bagli olarakta piyasa degerlerini bulabiliriz. Sirketimizin baska Bedelsiz veya Bedelli Sermaye Artirimi yapmadigini bilmekteyiz, hisse senetlerin yeni fiyati asagidaki sekilde olacaktir;
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image010.gif
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 3.000 TRL olarak hesaplanmaktadir. Hisse senedi sermaye artirimi sonrasi ilk seansta bu fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden sirketin Piyasa Degerini hesaplayacak olursak (3.000 TRL*150 milyon adet senet) yeni 450 milyar TRL'lik piyasa degeri buluruz. Yapilan Sermaye Artirimi ve Nakit Temettü ödemesi islemi sirketin piyasa degerini 50 milyar TRL azaltmis bulunmaktadir ve dikkat edilirse bu tutar sirketin kasasindan çikan Nakit Temettü tutarina esit olmaktadir.
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
Kaç Çesit Hisse Senedi Vardir?
Farkli özelliklere sahip senet türlerini iki ana grupta toplamak mümkündür: imtiyazli senetler ve adi (normal) hisse senetleri. Bunlar içerdikleri özelliklere göre siniflandirilmislardir. Imtiyazli hisse senedi türü, basta ABD olmak üzere gelismis ülkelerde yaygin olarak kullanilmakla birlikte, ülkemizin mevzuatlari bu tür hisse senetlerine izin vermemekte ve sirketlerimiz ve yatirimcilarimiz bu tür bir enstrümandan yararlanamamaktadirlar.
Hisse Senedi Nedir?
Hisse Senetleri, Anonim ortakliklar tarafindan çikarilan ve belirli ortaklik sermayesine katilma payini temsil eden, yasa ve sermaye piyasasi kural ve sartlarina uygun olarak düzenlenmis kiymetli evraklardir.
Hisse Senetleri, sirket sermayesinin belirli bir kismini temsil eder, sahibine her türlü ortaklik haklarindan yararlanma imkani verir. Bu haklar;
·Sirket karindan pay alma hakki,
·Sirket yönetimine katilma hakki,
·Oy kullanma hakki,
·Rüçhan hakki,
·Tasfiyeden pay alma hakki,
·Sirket faaliyetleri hakkinda bilgi edinme hakki.
Imtiyazli Senet (Preferred Stock) Nedir?
Imtiyazli senet, adi hisse senedi ile tahvil karisimi özellik tasiyan bir hisse senedi türüdür. Hisse senedidir, çünkü adi hisse senetlerinin tasidigi ortaklik hakki (ör. oy hakki) yaninda adi hisse senetlerinden farkli ve öncelikli olarak temettü hakki vardir. Bu ikinci özelligi de tahvillere benzer. Söyle ki, imtiyazli senetler temettüden öncelikli ve sabit bir tutarda yararlanir. Imtiyazli senetlerin temettü ödemeleri yapildiktan sonra, ancak arta kalan dagitilabilir kar üzerinden, adi hisse senetleri için bir temettü ödemesi yapilabilinir.
Türkiye'de halihazirdaki mevzuatlar uyarinca imtiyazli senet olarak adlandirilan tür senetler sirketler tarafindan ihraç edilememektedirler. Bu tür bir enstrümandan yararlanamayan türk sirketleri, normal adi senetlerin yaninda degisik özellikler tasiyan ve imtiyazli senetlere kismen benzetmeye çalistiklari farkli grup adi senetler olusturmaya çalismaktadirlar. IMKB'ye kote birçok sirket bu tür farkli grup senetlere sahip olmalarina ragmen (bu farkli gruplar genellikle halka arz edilmedikleri, dolayisi ile IMKB'ye kote olmadiklarindan pek taninmamistir, örnegin, Anadolu Gida) en bilinenleri Is Bankasi, Adana çimento ve Kardemir'dir. Örnek olarak Adana çimento'yu ele alacak olursak, bu sirketin üç farkli grup senedi bulunmaktadir; A, B ve C olarak adlandirilan bu senet sahipleri farkli tutarlarda temettü geliri elde etmektedirler; A grubu senet sahipleri dagitilacak toplam temettünün %54'üne hak kazanirlarken, B grubu %36'sina ve C grubu da %10'una hak kazanmaktadirlar.
Adi Senet (Common Stock) Nedir?
Adi senet türü IMKB'de karsimiza çikan ve genelde bilinen senet türüdür. Yalin bir tür olmasina ragmen kanunlarimizin verdigi bazi olanaklar sayesinde bu tür senetler kendi içlerinde degisik özelliklere sahip gruplara bölünebilirler. Bu sekilde bir gruplandirma, imtiyazli senetten farkli bir sekilde olmaktadir. Herhangi bir öncelik veya sabit temettü ödeme seklinden çok, temettü dagitim oraninda farklilik ve/veya oy hakkindaki farklilik seklinde karsimiza çikmaktadir.
Türkiye'de nominal deger (par value) olarak degisikler (500 TRL, 1.000 TRL, 5.000 TRL en yaygin olarak kullanilanlaridir) olmasina ragmen, IMKB getirmis oldugu standartlarda nominal degeri 1.000 TRL olarak kabul etmektedir ve farkli olanlari bölme/çarpma islemleri yolula 1.000 TRL'lik nominal degere indirgemektedir. örnegin 5.000 TRL nominal degere sahip bir senet bu yolla bes adet 1.000 TRL nominal degere sahip senet olarak kabul edilmektedir.
Örnek 1: Yatirimcilar tarafindan en çok bilinen örnekler Is Bankasi ve Adana çimento örnekleridir. Bilindigi gibi Is Bankasi'nda dört degisik grup hisse senedi (Kurucu, A, B ve C) olmakla birlikte Adana çimento'da üç degisik grup senet (A, B ve C) vardir. Bunlarin ödenmis sermayede bir paylari vardir ve toplamlari da sirketin toplam sermayesini vermektedir. Bu senetlerin oy oranlari (her gruptaki senedin 1 oydan farkli oy hakki olabilir) ve/veya dagitilacak temettüden alacaklari pay farklidir.
Örnek 2: XXX isimli bir sirketin toplam 500 milyar TRL'lik sermayesi ve üç degisik grup (A, B ve C) hisse senedi olsun. Dönem sonunda 300 milyar TRL kar ettigini ve tüm miktari temettü olarak ortaklarina dagittigini düsünelim. Acaba hisse basina temettü geliri ne kadar olacaktir?
(1 Hisse = 1.000 TRL'lik sermaye tutari oldugunu unutmayalim)
HISSE GRUBU HISSE ADEDI (*1.000) TEMETTÜDEN ALDIKLARI NET TEMETTÜ ÖDEMESI (*1.000 TRL) HISSE BASINA TEMETTÜ
A GRUBU 100.000 % 40 120.000 TRL 1.200 TRL
B GRUBU 200.000 % 40 120.000 TRL 600 TRL
C GRUBU 200.000 % 20 60.000 TRL 300 TRL
TOPLAM 500.000 % 100 300.000 TRL
Görüldügü gibi, 300 milyar TRL kar eden ve karinin tamamini dagitan XXX sirketinin haiz oldugu farkli hisse grubu sahipleri farkli miktarlarda temettü geliri elde ediyorlar ve dolayisiyla her grup senedin piyasa fiyati farkli olacaktir.
Örnek 3: YYY isimli bir sirketin toplam 500 milyar TRL'lik sermayesi ve üç degisik grup (A, B ve C) hisse senedi olsun. Bu degisik gruplarin degisik oy haklari oldugunu düsünelim. Acaba gruplarin yönetim de söz haklari ne kadardir.
NOT: ***Grup Hisse Orani = Gruptaki Hisse Adedi/ Toplam Hisse Adedi
***Grup Oy Hakki = Gruptaki Hisse Adedi * Oy Hakki
***Grup Oy Orani = Grup Oy Hakki/ Toplam Oy Hakki
HISSE GRUBU HISSE ADEDI GRUP HISSE ORANI OY HAKKI GRUP OY HAKKI GRUP OY ORANI
A GRUBU 100.000 % 20 10 OY 1.000.000 % 55.50
B GRUBU 100.000 % 20 5 OY 500.000 % 27.80
C GRUBU 300.000 % 60 1 OY 300.000 % 16.70
TOPLAM 500.000 % 100 1.800.000 % 100.00
Yukarida da görüldügü gibi A Grubu senetleri sermayeden %20 pay aldiklari halde, sirket yönetimi seçiminde %55.5 gibi çogunlugu teskil eden bir oy haklari vardir. Bir yatirimci, yatirim yapmadan önce bu durumu gözönünde bulunduracaktir ve senedi buna göre degerlendirecektir.
Nominal Deger, Hisse Adedi, Lot Ne Demektir?
Hisse senedine yatirim yapmayi düsünen bir yatirimcinin hisse senetleriyle ilgili terimleri bilmesinde yarar vardir. Burada bu terimlerden üçünü açiklamaya çalisacagiz.
Nominal deger (par value), bir hisse senedi basina sermayeden düsen payi belirtir. IMKB, borsaya kote olmus tüm senetlerin nominal degerlerini 1.000 TRL olarak kabul etmistir. Fakat, kote olmayan sirketlerin genelinde de nominal deger 1.000 TRL olarak kullanilmasina ragmen 500 TRL veya 5.000 TRL gibi nominal degerler de kullanilmaktadir. Sorun, farkli nominal degerlere sahip senetlerin halka açilmasi sonucunda borsaya kote olmalarindan kaynaklanmaktadir. Bu durumlarda borsa yönetimi bunlari hisse basina 1.000TRL'ye esitlemektedir. Yani 5.000 TRL nominal degere sahip bir senedi, IMKB, 1.000 TRL'lik bes adet senet olarak görmektedir.
Nominal degerlerin borsada 1.000 TRL olarak esitlenmesi bizim borsamiza özgü bir tasarruftur. Baska dünya borsalarinda degisik nominal degerlere sahip senetler islem görebilmektedir. örnegin New York Borsasi'nda 1 USD'lik nominal degere sahip senetler oldugu gibi 5 USD'lik senetler de islem görmektedir.
Sirketlerin sermayelerindeki her 1.000 TRL nominal degerdeki paylar o sirketin birer senedini olusturmaktadirlar. 1.000 adet hisse senedi bir araya gelerek de birer lotu olusturmaktadirlar. Böylece 1 Lot senet miktari, sirketin 1.000.000 TRL'lik sermayesini temsil etmektedir ve IMKB'de islemlere konu birimi teskil etmektedir. Lot'un altindaki küsuratli miktardaki senet miktarlari normal seans esnasinda alim-satima konu olabilmekle beraber fiyat kotasyonlari verilememektedir.
Hamiline ve Nama Yazili Senet Nedir?
Buradaki ayrimin mantigi aynen alacak senetlerinde veya çeklerde oldugu gibidir. Bir hisse senedi de nama veya hamiline yazili olabilir.
Nama yazili olan senetler sahiplerinin isimlerine kaydedilmis oldugu için, bu türde alim-satim borsada degil, borsaya kote olmayan sirketlerin senetleri gibi ticaret kanunundaki kurallarina göre olmaktadir. Eger bu tür senet sahipleri ellerindeki senetleri borsa araciligi ile satmak isterlerse, senetlerini hamiline çevirmeleri ve IMKB'ye kote ettirmeleri gerekmektedir.
Hamiline yazili senetlerin üzerinde herhangi bir kimlik yoktur. Bu senetlerin sahibi ya bunu ibraz edendir ya da takasbank dökümünde kimin üzerine gözüküyorsa odur. Borsada islem gören senetlerin hepsi hamiline yazilidir, fakat bir sirketin hamiline yazili senetlerinin hepsinin borsaya kote olmasi gerekmez. Hamiline yazili bir senedin borsada islem görebilmesi için kayit altina girmesi gerekmektedir.
Kurucu Hisse Senedi Nedir?
Kurucu hisse senetleri, sirket kurucularina ya da sirket açisindan önem arzeden sahislara genellikle bedelsiz olarak verilen, oy hakkindan yoksun ve sadece temettü hakki olan bir adi senet türüdür.
Borsaya Kote Olmak Ne Demektir?
Borsanin, hisse senetlerinin ticaretinin yapildigi bir piyasa oldugu belirtilmisti. Her piyasada oldugu gibi, bu piyasanin da kendine özgü kurallari vardir.
IMKB, diger borsalarda oldugu gibi hangi sirketlerin senetlerinin, ne miktarda (kaç adet) islem görebileceginin kayitlarini tutmaktadir. Ilk halka arzlarda, sirket yönetimleri, ne kadar hissenin borsaya kote (kayit altina) edilmesinin düsünüldügünü bildirir ve IMKB'den izin ister. Ilerde olusabilecek degisimler için IMKB'den izin almadan, yani kote ettirilmemis senetlerin ticareti olanakli degildir.
Kisacasi, bir senet için kote olmak demek, o senedin IMKB tarafindan tanindigini ve alim/satiminin yapilmasina izin verildigi anlamina gelmektedir.
Neden Halka Arz?
Halka arz nasil olur sorusundan önce neden sirketlerin halka arz ettiklerini anlamak yerinde olacaktir. Sirketlerin faaliyetlerini yürütebilmeleri için kaynaklara ihtiyaçlari vardir. Bu kaynaklar yabanci kaynak (borç yoluyla elde edilen kaynak) veya özkaynak (ortaklardan sermaye yoluyla veya faaliyetler sonucu kar yoluyla saglanan) olabilir. Iki kaynak türünün de sirkete bir maliyeti vardir. Bu maliyet yabanci kaynaklarda faiz maliyeti iken, özkaynakta ödenmesi gereken ve ortaklar tarafindan belli bir taban limitte beklenen temettü geliridir. Sirket yönetimi hangi kaynak ucuza geliyorsa, o kaynaktan faydalanma yoluna gidecektir. Eger özkaynak yoluyla fonlama yani senet ihraç ederek toplanacak fonlarin maliyeti daha ucuz ise, sirketler halka arza basvurma yoluna gidebilirler.
Ayrica, sirket ortaklari halka açilmayi bir tanitim ve reklam vasitasi olarak görebilir ve halka açilmaya karar verebilir. Sonuçta, borsa yoluyla sirketin degeri de olusabilecegi için, bu bir performans ölçüsü olarak da kullanilabilir.
Unutulmamasi gereken bir husus ise vergi mevzuatimiz halka açik sirketlere bir indirim saglamasidir.
Halka Arz Yöntemleri Nelerdir?
Aile sirketleri veya bir kaç ortagin bulundugu sirketler, yukaridaki sebeplerden biri veya birkaçini özönüne tutup halka açilmayi düsünüyorlarsa, kullanabilecekleri birkaç metod vardir. Genellikle bir danisman araci kurulus kullanildigindan, araci kurulusun hazirlayacagi öneriler arasindan, sirket yönetimi en uygununu seçer. çok fazla halka açilma metodu oldugundan burada belli basli bir kaçi kisaca anlatilacaktir.
Sabit Fiyatla Talep Toplama Yöntemi: Bu metodda sirket ortaklari yapilmis olan önfizibilite çalismalari isiginda belli bir fiyat ve arz edilecek hisse miktari belirlerler. Bu ilgili yatirimci grubuna sunulur ve isteyen kisilerden talepleri toplanir. En sonunda hisselerin karsiligini yatirmis olan yatirimcilara hisse senetleri dagitilir. Bu metodda araci kurum sadece yatirimcilar ile sirket arasinda elçilik görevi görebilecegi gibi, bu halka arzi kendisi de üstlenebilir (underwriting). Underwriting anlasmasi çerçevesinde arzi kendisi üstlenen bir araci kurulus, hisselerin tamamini satmayi taahüt eder. Eger satamadigi senet olursa, satilamayan kismi kendisi almakla mükelleftir.
Halka açilacak senetler, sermaye arttiriminda ortaklarin rüçhan haklarinin kisitlanmasi yoluyla (sirket yapmayi düsündügü bedelli sermaye artirimina mevcut ortaklarin kullanim haklarini kisitlar ve primli fiyattan bu tutarlar halka arz edilir) olabilecegi gibi, ortaklarin payindan satilmasi yoluyla da olabilir.
Fiyat Teklifi Alinmasi Yöntemi: Bu metodda sirket belli bir taban limitin altinda olmamak kosuluyla senetler için teklif edilen fiyatlari alir ve nihai karara göre hisseler satilir.
Bir baska metod ise, gelismis ülkelerde sikça kullanilan, senede dönüstürülebilinen tahvil ihraç etme yoluyla (convertible bonds) olandir. Burada, sirket yatirimcilara tahvil ihraç eder ve bu tahvilde, tahvil sahibine önceden belirlenen bir fiyattan hisse senedi alma hakki verilir. Eger tahvil sahibi (bondholder) ileride olusacak konjektürde fiyati uygun bulursa tahvilini hisse senediyle degistirir.
Araci Kurumlarin Islevi Nedir?
Araci kurumlar kurulus amaçlari itibariyle, hisse senedi ticaretinde yatirimci ile piyasa (karsi taraf) arasinda aracilik islemlerini ve yatirimciyi bilgilendirme fonksiyonlarini yerine getirirler. Bu aracilik islemleri için, en büyük gelir kaynaklarini olusturan, islem basina komisyon alirlar.
Araci kurumlarin baska görevleri ve gelir kaynaklari ise halka arz konsorsiyumlarinda yer almak ve yeni hisse senetlerin ihraclarinda aracilik görevi görmektir.
Lider Araci Kurum Nedir?
Bir sirketin halka arzi için, çesitli araci kurumlar bir araya gelip konsorsiyum kurarlar. Isteyen araci kurum bu konsorsiyuma katilir ve belli bir miktarinin halka arzini üstlenir. Bu konsorsiyumda, halka açilacak sirkete danismanlik yapan, konsorsiyumu düzenleyen yani bir halka arzda lider rolünü oynayan araci kurulusa Lider Araci Kurulus denir. Burada kisaca bahsedilen lider araci kurulusun esasinda görevleri ve sorumlulugu daha fazladir.
Ortaklar Kimlerdir?
Ortak Ne Demektir?
Sirketler belli bir faaliyette bulunmak üzere bazi sahislarin bir araya gelip kurduklari, tüzel kisiligi olan ve ülke mevzuatlarina uymakla mükellef kuruluslardir. Bu sirketleri kurmak için bir araya gelen kisilere girisimci, tüzel kisilik olustuktan ve girisimciler bu sirketin sermayelerine istirak ettikten sonra ortak denir.
Ortaklar, sermayedeki paylarina göre küçük ortak veya büyük ortak olarak adlandirilirlar. Büyük ortaklarin genellikle sirkette %50'den fazla oy oranlari vardir. Günümüzde halka açilmalar yayginlastikça, sirketlerin çok fazla miktarda küçük ortaklari olusmaya baslamistir.
IMKB'de hisse senedi sahipleri ayni zamanda sahip olduklari sirketlerin hisse senetlerinden dogan bir hak olarak, o sirketlerin birer ortagidirlar.
Ortaklar kurumsal ortak (fonlar, holdingler, emeklilik fonlari vb.) olabilecekleri gibi sahislar da olabilirler.
Holding ve Sirketler Grubu Ne Demektir? Ne Ise Yararlar?
Bir kisinin, bir grup girisimcinin veya bir ailenin birçok alanda faaliyet gösteren sirketleri olabilir. Fazla büyük olmanin bir sonucu ise bu sirketlerin yönetimlerinin zorlasmasi ve ortak bir misyon etrafinda idare edilme güçlügüdür. Böyle bir durumda sirket sahipleri, bu sirketleri belli bir çati altinda toplamak isteyebilirler. Bunu da ya bir holding kurarak ya da bir sirketler grubu olusturarak gerçeklestirirler.
Holding sirketleri, üretim ve satis türü faaliyetlerde bulunmayan, belli bir faaliyet alani olan sirketlere istirak eden, ve genellikle böyle sirketlerin büyük ortagi durumunda olan anonim sirketlerdir. Holding sirketlerinin kurulus ve varolus nedenleri birden çok sirkete istirak etmek ve bu sirketleri yönlendirmek/kontrol etmek oldugundan sermaye sirketleri sinifinda bulunmaktadirlar. Holding sirketlerinin sahipleri genellikle birçok sirketin sahibi olduklari için, bu paylarini holdinglere devrederler ve bu yolla o sirketlerin yönetimlerini tek elde toplarlar.
Sirketler Grubu'nda da, yine ayni mantiktan yola çikan sirket sahibi veya sahipleri, yönetimi bir baska sirket araciligiyla degil, direkt kendileri, bu sirketleri biraraya getirerek yapmak isterler. Basit anlamda, sirketler grubu, ayni kisi veya kisilerin sahip oldugu sirketlerin bir araya getirilmesidir. Sirketler grubunda genellikle sirket sayisi fazla degildir, buna karsin holdinglerde en az yedidir (kanuni gereklilik).
Yatirimci Kimdir?
Sahislar gelirlerinin harcamalar kismindan arta kalanlarini, ileriki bir tarihte kullanmak üzere saklamak ve gelir getiren bir enstrümanda degerlendirmek isteyeceklerdir. Yatirim araci olarak tanimladigimiz, ilerde bize arti olarak bir gelir getirme firsati sunan enstrümanlara yatirim yapan kisilere yatirimci denir. IMKB'de hisse senedi sahipleri (stockholder, shareholder) birer yatirimcidirlar. Çünkü ilerde belli bir gelir elde etme umuduyla yatirim yapan sahislardir.
Istirak Nedir?
Istirak, bir sirketin baska bir sirketin sermayesinde ortakligi söz konusu olmasi durumunda, sermayelerinde paylari olan sirketlere denir.
Istirak Çesitleri Nelerdir?
Yukaridaki tanimdan hareketle istirak çesitlerini ikiye ayirabiliriz: ana sirket, ortak oldugu sirkette %50'den fazla oy hakkina sahipse ortak olunan sirket bir bagli ortakliktir. Eger çogunluk ana sirkette degilse basit anlamda istirak (bagimsiz ortaklik) denir.
Istirak Etme Amaci Ne Olabilir?
Bir sirket, gereksiniminin üzerindeki fonlari, iki nedenden dolayi baska bir sirketin sermayesine ortak olma yoluyla ekler. Birincisi, iyi bir getiri beklentisiyle, klasik bir yatirimci mantigi ile bu yatirimini yapabilir. Ikinci olarak, bunu ana faaliyetleri ile iliskili olarak yapabilir. Örnegin bu, ürünlerinin pazarlamasini yapan sirketlere, hammadde üreten bir sirkete, baska bir sirketle ortak olarak benzer bir alanda üretim yapmak üzere vb. seklinde olabilir.
Takasbank Nedir?
IMKB'de islem gören senetlerin muhafazasi ile görevli olan IMKB Takas ve Saklama Bankasi A.S., böylece islemlerin düzgün olarak islenmesi ve düzenli olarak tutulmasina faydali olmaktadir. Kote olan senetlerin büyük bir kismi burada muhafaza edildigi için ayrica fiziki bir dolasima, hatta sirketlerin senet basmalarina gerek yoktur. Söyle ki, IMKB'deki islemler elektronik ortamda yapildigindan burada fiziki bir dolasim olmamaktadir, bu durum da gereksiz sayida senet basilmasi külfetinden sirketleri kurtarmaktadir.
Glossary
Menkul Kiymet Tasinabilir nitelikte ekonomik kiymet ifade eden ve paraya çevrilmesi ya da parayla ifade edilmesi mümkün olan kiymetli evraktir.
Borsa Belirli ticaret merkezlerinde, belirli tarihlerde alici ve saticinin bir araya gelerek menkul degerlerin fiyatlarini saptadiklari yerdir.
Döviz Borsasi (Foreign Exchange) Döviz arz edenlerle döviz talep edenlerin karsilastiklari, ulusal paralarin birbirlerine çevrildikleri standartlastirilmis piyasalardir.
Emtia Borsalari (Commodity Exchange) Ticarete konu olabilen mallarin alim ve satiminin gerçeklestirildigi standartlastirilmis piyasalar.
Tezgah üstü Piyasa (OTC; Over The Counter) Degerli evraklarin ticaretinin yapildigi standartlastirilmamis piyasalardir.
Hedging Çitleme. Nakit piyasada bulunan bir pozisyondan olusan risklerden diger piyasalarda (futures, options vs.) pozisyon alarak korunmadir.
Atil Kapasite Bir üretim biriminde, mevcut olan fakat kullanilamayan kapasitedir.
Know-How Bir isletme tarafindan, o isletmenin üretim yöntemlerinin ya da teknolojisinin, ayni dalda çalisan, ya da ayni isi yapmaya çalisan bir baska firmaya satilmasi veya kiralanmasidir.
Çikarilmis Sermaye Kayitli sermaye sistemine tabi ortakliklarin satisi yapilmis (ihraç edilmis) hisse senetlerini temsil eden sermayelerdir.
ödenmis Sermaye Esas sermaye sistemine tabi ortakliklarda, ortaklarca taahhüt edilen sermayenin nakden ödenmis kismidir.
Nominal Deger Menkul degerlerin üzerinde yazili olan degerdir.
Lot Hisse senetleri piyasasinda islem birimidir. IMKB Hisse Senetleri Piyasasi'nda, 1 Lot 1.000 adet hisse senedini veya 1.000.000 TRL nominal degerli hisse senedini ifade eder.
Underwritting Taahhütlü Aracilik Yüklenimi. Araci Kurulusun bir sirketin hisse senetlerinin halka arzi esnasinda senetlerin ihracini garanti vererek üstlenmesi ve satilamayan senetleri satin almasidir.
Convertible Bonds Hisse senedine dönüstürülebilir tahvil.
Bondholder Tahvil Sahibi.
Konsorsiyum Iki veya daha fazla isletmenin belirli bir projenin uygulanmasi konusunda yapmis olduklari isbirligidir.
OTC (over the counter) Tezgah üstü piyasalardir. Tezgah üstü piyasalarda, sermaye piyasasina aracilik eden kurumlar, kendi aralarinda bir borsanin belirleyici kural ve tüzüklerine uyma zorunlulugu duymadan islem (alim/satim) yaparlar. Bugün en gelismis piyasalardan biri olan Amerika Birlesik Devletleri'nde küçük islem hacmine sahip bazi firmalar, borsa haricinde OTC olarak islem görürler.
alıntı
Borsa Nedir?
Sermaye Borsalari (Security Exchanges), degerli evraklarin (menkul kiymetlerin) ticaretinin yapildigi kurumsal piyasalardir. Bir piyasadir, çünkü menkul kiymetlerin ticaretinin yapildigi yerdir. Kurumsaldir, çünkü kendine özgü kurallari ve standartlari varir.
Borsalar, sadece hisse senetlerinin degil, baska tür emtialarin (ticari mallarin) ve enstrümanlarin da ticaretinin yapildigi yerlerdir. Örnegin bono ve tahvillerin genellikle menkul kiymetler borsalarinin içersinde ticareti yapilageldigi halde, döviz ticareti için döviz borsalari (forex, foreign exchange) veya mal ticareti için emtia borsalari (commodity exchange) vardir. örnegin, pamuk fiyatlarinin belirlendigi ve ticaretinin yapildigi pamuk borsalari vardir (Türkiye'de de, Izmir'de pamugun vadeli ticaretinin yapilacagi bir vadeli islemler borsasi kurulma asamasindadir).
Türkiye'de borsanin tarihi Osmanli'nin son dönemlerine kadar uzanmakla (özellikle bono piyasasi) birlikte, 1970 ve 1980'lerin ilk yarisinda, mekan olarak Sirkeci Vakif Han'da bir tür tezgah üstü piyasa (OTC; Over The Counter) seklinde faaliyette bulunuyordu. (Tezgah üstü piyasalarda, sermaye piyasasina aracilik eden kurumlar, kendi aralarinda, bir borsanin belirleyici kural ve tüzüklerine uyma zorunlulugu duymadan islem (alim/satim) yaparlar.Bugün en gelismis piyasalardan biri olan Amerika Birlesik Devletleri'nde küçük islem hacmine sahip bazi firmalar, borsa haricinde OTC olarak islem görürler.)
Istanbul Menkul Kiymetler Borsasi (IMKB), konjektürel gelismeler sonucu, hisse senetlerinin ticaretinin düzenlenmesi ve standartlastirilmasi amaciyla 1986 yilinda Karaköy-Tophane'de faaliyete geçmis bulunmaktaydi. Günümüzde, kendi modern binasiyla Istinye'de faaliyetini sürdürmektedir.
Ilk zamanlarda az sayida sirket, düsük islem hacmi ve türk ekonomisine endeksli hareket eden IMKB, günümüzde 270'den fazla sirketin hisse senedi, ortalama 200-300 milyon dolarlik islem hacmi ve dünya ekonomileriyle entegre bir sekilde faaliyetini sürdürmektedir.
Borsa Nelerden Etkilenir?
IMKB endeksleri ve islem gören hisse senetlerinin fiyatlari, diger dünya borsalarinda oldugu gibi baslica üç etmenden etkilenirler; dünya ekonomisinin durumu ve gidisati, yerel (Türkiye'nin) ekonominin durumu ve gidisati ve sektör/firmanin durumu ve performansi.
Global Ekonomi'deki herhangi bir gelisme tüm ülke ekonomilerini az veya çok etkileyecegi gibi, o ülkedeki ilgili veya tüm firmalari da dolayli veya dolaysiz olarak etkileyecektir.
Örnek 1: Sirketimizin Petkim'den hammadde olarak herhangi bir petrokimya ürününü aldigini (girdimiz) ve bunun az veya çok nihai ürünümüzde (çiktimiz) bir agirliginin oldugunu düsünelim. Dünya petrokimya piyasalarinda olusabilecek herhangi bir nedenden dolayi bir dalgalanma, Petkim'in maliyetini degistirecektir. Bu degisikligi de Petkim bizim alis fiyatimiza yansitacaktir. Sonuçta, biz de bunu kendi ürünümüzün fiyatina yansitmak zorunda kalacagiz. Dalgalanma fiyatlarda bir artis seklinde olursa, bizim rekabet gücümüzün azalmasi ve/veya kar marjimizin daralmasi seklinde etkisi olabilir. Bu da bizim ciromuzu ve net karimizi etkiliyebilir.
Örnek 2: Global etkinin yansimasi birçok sekilde olabilir. Örnegin, sirketimizin Almanya'ya Deutsche Mark (DEM) üzerinden ihracat yaptigini ve ürünümüzün önemli bir hammaddesini Amerika'dan Dolar (USD) olarak ithal ettigini düsünelim. Bu halde, bizim kar marjimiz büyük ölçüde Dolar/Mark paritesine bagli olacaktir. Uluslararasi döviz borsalarinda olusacak pariteler bizi etkileyecektir ve faaliyetlerimiz esnasinda eger bu paritenin gidisatini dogru tahmin edemezsek veya paritenin dalgalanmalarina karsi önlemimizi alamazsak (ör. hegde ederek, bir finans teknigi), sirketimiz bu durumdan olumsuz olarak etkilenebilecektir.
Örnek 3: Sirketimizin tekstil alaninda faaliyet gösterdigini düsünelim. Ülke olarak tekstil sektöründe güçlü ve avatajli oldugumuzu, Gümrük Birligi (GB)'nden önce de, GB'den sonrasi için çok umutlu oldugumuz için yeni yatirimlara (kapasite arttirimi ve modernizasyon) girismis oldugumuzu varsayalim. Fakat, dünyada bazi sebeplerden dolayi bir kriz (ör. Uzakdogu veya Rusya krizi) çiktiginda, uluslararasi pazarimiz daralirsa, tam kapasitede çalisamayabiliriz ve yeterli ihracat yapamazsak, kullanilmis olan kredilerin geri ödemelerinde zorlanabiliriz; belki de bu, bizim iflas etmemize bile sebep olabilir.
Ulusal Ekonomi'deki, yani Türkiye ekonomisindeki herhangi bir gelisme, Türkiye'deki sirketleri bulunduklari sektöre ve gelismenin yapisina göre az veya çok etkileyecektir. Ekonomideki büyüme hizi, issiz sayisi, enflasyon, faiz oranlari, vergi oranlarinda olabilecek degisiklikler, olaganüstü halin ilan edilmesi, tesvik politikasindaki degisimler vb. akla ilk gelen örneklerdir. Ulusal ekonominin etkilerini de örnekleme yoluyla açiklamaya çalisalim:
Örnek 1: Almanya'ya agirlikli olarak ihracat yaptigimizi ve girdilerimizin çogunu iç piyasadan yani TRL olarak sagladigimizi düsünelim. Eger hükümetimiz kurlari hizlandirici, (reel olarak TRL'nin degerini düsürücü) yani Dolar, Mark gibi yabanci para birimlerinin para birimimiz karsisinda hizli artmasi gibi bir politikayi benimserse, bundan sirketimizin olumlu olarak etkilenmesi büyük bir ihtimaldir. çünkü girdilerimiz deger kaybeden TRL, buna karsilik çiktilarimiz deger kazanan DEM üzerinden olacagindan, kar marjimiz ve dolayisiyla karimiz artacaktir.
Şirket veya Sektör olarak etkilerden, sektörün veya özel olarak o şirketin ürünlerine talebin azalması seklinde bir eğilimin olması, sektöre karsı devletin desteğinin olması veya eski desteğinin kalkması, sektörel olarak girdilerin pahalanması, dış pazarlarda rekabetin zorlaşması, sektöre aşırı yatırımın (atıl kapasitenin) yapılmış olması vb. akla ilk gelen örnekler olmakla birlikte, özel şirket yönetimlerinin yanlış yönetimleri de sayılabilir.
Örnek 1: Şirketimiz GB öncesi ülkenin önde gelen bir otomotiv üreticisi olabilir. Yabancı bir otomotiv üreticisinden aldığımız know-how'la birlikte fazla rakibimiz olmadığı ve gümrük duvarlarıyla birlikte dış rekabete karsı korunduğumuz için fazla bir yatırıma gereksinim duymadan, pazarın isteği kadar üretim yapıp bunu pazarlıyor olabiliriz. Fakat, yeni hükümetimizin GB'ne girmeye karar verdiğini ve anlaşmanın bir maddesi icabı otomotiv sektöründe ithalatçıların aleyhinde olan fazla vergilerin kaldırıldığını düşünürsek, bu bizim satışlarımızı olumsuz olarak etkileyecektir ve faaliyetlerimizin sonucu zarar etmemiz ve bir daha karlı duruma geçmemiz zor olabilecektir.
Mali Tablolar Nelerdir?
Mali tablolar teriminden sözedilen tablolar, Türk vergi kanunu, Türk ticaret kanunu, sermaye piyasası kanunu vb. kanunlar tarafından bazı şirketler için zorunlu olarak tutulan, şirketlerin dönemsel faaliyetleri sonucu hazırlamak ve yayınlamak (halka açık şirketler, aracı kurumlar vb.) zorunda oldukları ve ilgili şirketin performansını gösteren, standartlaştırılmış muhasebe kayıtlarıdır. Başlıcaları bilanço, gelir-gider tablosu, satılan malin maliyeti, kar dağıtım, fon ve nakit akim tablolarıdır.
Bilanço
Bilanço, şirketlerin dönemsel faaliyetleri sonucu, dönem sonunda hazırladıkları (31 Mart, 30 Haziran, 30 Eylül ve 31 Aralık) ve yayınladıkları, şirketin bir portresini çizen, muhasebe dilinde "t tablosu" olarak adlandırılan düzendeki tablolardır. Bilançolarda iki kişim vardir; aktifler (sol taraf) ve pasifler (sag taraf). Aktifler kisminda sirketin sahip oldugu varliklar, pasiflerde ise yabanci kaynaklari ve özkaynaklari vardir. Aktif ve pasiflerdeki herhangi bir madde kalem olarak adlandirilir.
Aktifler kisminda örnek olarak nakit, stoklar, binalar, araziler, kullanilan aletler, telif haklari gibi bir sirketin sahip olabilecegi hersey kayitlidir.
Pasifler kisminda ise sirketin kaynaklari yazilidir. örnegin, kisa vadeli (ticari, finansal) borçlari, uzun vadeli (vadesi bir yildan uzun olan) borçlari ve özsermaye kalemleri. özsermaye kalemleri sunlardir; ödenmis sermaye, yeniden degerleme fonu (sirketin sahip oldugu varliklarin dönem içindeki yeniden degerlemeden dolayi olusan artislari), emisyon primi, yedekler (kanunen, sirketin anasözlesmesi geregi veya yönetim kurulu karari sonucu dagitilmayan karlarin tutaridir) ve dönem karidir. Bir sirketin bilançosunda aktifler ve pasifler toplami esittir. Konuya matematiksel olarak yaklasirsak, edinilen kaynaklarla alinanlar/yapilan yatirimlarin, kayitlara girdigi siradaki degerleri esit olmak zorundadir ve muhasebe açisindan bilançoya çift tarafli olarak kaydedilmektedir.
Örnek bir bilanço asagidaki gibidir;
Örnek 1:
AKTIFLER PASIFLER
I.DÖNEN VARLIKLAR I.KISA VADELI BORÇLAR
A.HAZIR DEGERLER A.FINANSAL BORÇLAR
1.KASA 1.BANKA KREDILERI
2.BANKALAR 2.ANAPARA VE FAIZLER
B.MENKUL KIYMETLER 3.ÇIKARILMIS BONOLAR VE SENETLER
1.HISSE SENETLERI B.TICARI BORÇLAR
2.TAHVIL, SENET, BONOLAR 1.BORÇ SENETLERI
C.KISA VADELI TICARI ALACAKLAR 2.ALINAN DEPOZITO VE TEMINATLAR
1.ALICILAR C.DIGER KISA VADELI BORÇLAR
2.ALACAK SENETLERI 1.ORTAKLARA BORÇLAR
3.VERILEN DEPOZITO VE TEMINATLAR 2.ISTIRAKLERE BORÇLAR
D.DIGER KISA VADELI ALACAKLAR 3.ÖDENECEK VERGILER
1.ORTAKLARDAN ALACAKLAR II.UZUN VADELI BORÇLAR
2.ISTIRAKLERDEN ALACAKLAR A.FINANSAL BORÇLAR
E.STOKLAR B.TICARI BORÇLAR
1.ILK MADDE VE MALZEME C.DIGER UZUN VADELI BORÇLAR
2.YARI MAMÜL III.ÖZSERMAYE
3.ARA MAMÜL A.SERMAYE
II.DURAN VARLIKLAR B.EMISYON PRIMI
A.UZUN VADELI TICARI ALACAKLAR C.YENIDEN DEGERLEME DEGER ARTISI
B.DIGER UZUN VADELI ALACAKLAR D.YEDEKLER
C.FINANSAL DURAN VARLIKLAR E.NET DÖNEM KARI
1.BAGLI MENKUL KIYMETLER
2.ISTIRAKLER
3.BAGLI ORTAKLIKLAR
D.MADDI DURAN VARLIKLAR
1.ARAZI VE ARSALAR
2.BINALAR
3.MAKINE,TESIS VE CIHAZLAR
E.MADDI OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
1.HAKLAR
2.KURULUS VE TESKILATLANMA GIDERLERI
3.ARGE GIDERLERI
AKTIF TOPLAMI PASIF TOPLAMI
Gelir-Gider Tablosu
Gelir-gider tablosu, bir sirketin herhangi bir dönemdeki faaliyetlerinde, cirosundan yola çikarak, gelir ve giderlerini eklemek veya çikarmak yoluyla net karinin hesaplandigi, standartlastirilmis ve SPK mevzuatlarina göre hazirlanan bir tablodur. Gelir-gider tablosu sirketin ilgili dönemdeki faaliyetlerinin neticesini ögrenmemizi saglar.
31 Mart itibariyle hazirlanan gelir-gider tablolari yilin ilk üç aylik faaliyet sonuçlarini; 30 Haziran itibariyle hazirlanan gelir-gider tablolari yilin ilk yarisinin faaliyet sonuçlarini; 30 Eylül itibariyle hazirlanan gelir-gider tablolari yilin ilk dokuz aylik faaliyetlerinin sonuçlarini ve 31 Aralik itibariyle hazirlanan gelir-gider tablolari yilin tümündeki faaliyetlerin sonuçlarini göstermektedir.
Örnek 1:
GELIR GIDER TABLOSU
A.BRÜT SATISLAR
B.SATISDAN INDIRIMLER(-)
C.NET SATISLAR
D.SATISLARIN MALIYETI(-)
BRüT SATIS KARI (ZARARI)
E.FAALIYET GIDERLERI(-)
1.ARASTIRMA GIDERLERI(-)
2.PAZARLAMA, SATIS VE DAGITIM GIDERLERI(-)
3.GENEL YÖNETIM GIDERLERI(-)
ESAS FAALIYET KARI (ZARARI)
F.DIGER FAALIYETLERDEN GELIRLER VE KARLAR
1.ISTIRAKLERDEN TEMETTÜ GELIRLERI
2.FAIZ GELIRLERI
DIGER FAALIYETLERDEN GIDERLER VE ZARARLAR(-)
H.FINANSMAN GIDERLERI(-)
1.K.V.BORÇLANMA GIDERLERI(-)
2.U.V.BORÇLANMA GIDERLERI(-)
FAALIYET KARI (ZARARI)
I.OLAGANÜSTÜ GELIRLER VE KARLAR
J.OLAGANÜSTÜ GIDERLER VE ZARARLAR(-)
DöNEM KARI (ZAK.ÖDENECEK VERGI VE YASAL YÜKÜMLÜLÜKLER(-)
NET DÖNEM KARI (ZARARI)
Dipnotlar
Dipnotlar, bilanço ve gelir-gider tablolarinda gösterilemeyen bilgilerin, denetçiler tarafindan, bu tablolarin sonunda ek olarak standartlastirilmis özel notlar seklinde verilen halidir. Dipnotlarin önemli olmasinin nedeni, bilanço ve gelir-gider tablolarinda belirtilemeyen fakat bu tablolari daha anlasilir kilan bilgiler sunmalaridir.
Baslica Dipnot Kalemleri :
·Alinan/verilen teminatlar,
·Yaptirilmis olan sigorta tutarlari,
·Ortaklardan/istiraklerden alinmis veya verilmis borçlarin dökümü,
·Istirak/ortaklik yapisinin durumu,
·Yabanci para biriminde duran nakitlerin dökümü,
·Dövize endeksli alacaklar/borçlar,
·Personel durumu, amotisman türü ve tutari, vb.
Fon Akim ve Nakit Akim Tablolari
Bu tablolar, sirketin fon ve nakit tutarlarinin akisini ayrintili olarak düzenleyen standart tablolardir. Sirketin iki dönem arasindaki yönetimsel ve finansman politikalarinin mali tablolara yansimasinin daha rahat anlasilmasini saglarlar.
Dönemsel Açiklamalarin Önemi Nedir?
Sirketler SPK mevzuati geregi üçer aylik dönemler itibariyla mali tablolarini olusturmak ve yayinlamak (halka açik olanlar için) zorundadirlar. Alti aylik ve yillik (oniki aylik) mali tablolarinin denetimden geçme zorunlulugu oldugu için bunlari denetim (mali müsavirlik) firmalari denetlerler, üç ve dokuz ayliklarin böyle bir zorunluluklari yoktur ve bunlar genellikle sirketler tarafindan hazirlanirlar.
üçer aylik bazda bu mali tablolarin açiklanmasi ile, yatirimcilar, sirketleri daha iyi izleme ve analiz yapma olanagina kavusurlar. Böylece, her üç ayda bir sirketler yatirimcilar tarafindan degerlendirilmis ve denetlenmis olur.
Kaç Çesit Sermaye Sistemi Vardir?
Türkiye'de mevzuat geregi sirketler iki çesit sermaye sisteminden birini seçebilmektedirler. Bunlar kayitli ve esas sermaye sistemleridir. Kullanilacak sisteme sirketlerin genel kurullari karar verir ve bu karar SPK tarafindan incelenip onaylandiktan sonra yürürlülüge girer.
Kayitli Sermaye Sistemi Nedir?
Kayitli sermaye sistemi, sirket yönetim kurullarina sermaye arttirimlarinda belli bir serbestlik verir. Söyle ki, genel kurullarindan arttirabilecekleri sermaye için bir maksimum limit (sermaye tavani) isteyen yönetim kurulu, bu tavani asmamak kaydiyla, en az bes yil içersinde de o tavana ulasmak kaydi ile, istedigi zamanda, ister bir kerede ister birkaç sermaye artirimi yoluyla, tavan miktarina kadar sermayelerini yükseltebilir. Böylece daha serbest ve hizli hareket edebilen sirket ve yönetim kurulu, sermaye gereksinimi duydugunda en kisa zamanda bu ihtiyacini giderebilme imkanina kavusur.
Sirketler kayitli sermaye sistemine genel kurullarinin karar vermesi ve SPK'nin onaylamasi durumunda geçebilmektedirler; sisteme giris ve çikislar SPK'nin tasarrufuna birakilmistir. Son yillarda sirketler arasinda gözlenen egilim kayitli sermaye sistemine geçis yönündedir. Bunun baslica nedeni de sirket yönetim kurullarinin her sermaye artirimi için genel kurulun onayina ihtiyaç duymayacak olmalaridir.
Kayitli sermaye sisteminde, sirketlerin sermayesi için (finans literatüründe) çikarilmis sermaye ve tavan miktari için kayitli sermaye tavani terimleri kullanilir. Çikarilmis sermaye terimi türetildigi halde, uygulamada yerine ödenmis sermaye veya sermaye terimleri kullanilabilir. Ayni seyi belirten bu terimlerin, teorik açidan sistemi dogru betimlemesi için yanlis kullanilmamasi uygun olacaktir.
Esas Sermaye Sistemi Nedir?
Esas sermaye sisteminde bir sermaye tavani yoktur. Sirketin ödenmis sermayesi ancak ve ancak genel kurulun alacagi zaman ve artirim miktari kararina göre zamaninda bir kerede yapilir. Eger yeni sermayeye ihtiyaç duyulursa, o zaman yapilacak tek sey genel kurulu toplamak ve oradan bu kararin çikmasini saglamaktir.
Esas sermaye sisteminde, sermaye terimi yerine ödenmis sermaye terimi kullanilir.
Sermaye Artirimi ve Temettü
Sermaye Artirim Çesitleri Nelerdir?
Sirketler genelde yilda bir defa olmak üzere sermayelerini artirma yoluna gitmektedirler. Baslica sermaye artirim nedenleri yüksek enflasyon sartlarinda erimis olan sermayelerini güçlendirmek ve yeni yatirimlar için veya sirketin faaliyetlerinin reel büyümesi sonucu gereken fon ihtiyacini gidermektir.
Sirketler iki sekilde sermaye artirimina gitmektedirler; ilki, iç kaynaklardan yapilan Bedelsiz Sermaye Artirimi; ikincisi ise, sirket ortaklarindan ek fon temin edilerek yapilan Bedelli Sermaye Artirimidir.
Bedelsiz Sermaye Artirimi Nedir?
Bedelsiz Sermaye Artirimi, sirketlerin kendi iç kaynaklarini (emisyon primi, yeniden degerleme deger artisi, yedekler, istirak ve duran varlik satis karlari, temettü) kullanarak yapmis olduklari ve ortaklarindan ilave kaynak talep etmeden bedelsiz olarak hisse senedi dagittiklari sermaye artirim türüdür.
Bedelsiz Sermaye Artirimi sirkete ek bir finansman kaynagi saglamamakla beraber sirketlerin bedelsiz sermaye artirimina gitme nedenleri bulunmaktadir. Baslica nedenleri emisyon primi ile istirak ve duran varlik satis kari kalemlerinden yapilan sermaye artirimlarinin sirkete sagladigi vergi avantajidir. Bir baska neden ise sirketlerin enflasyon karsisinda erimis olan sermayelerini güncellemek istemeleridir.
Bedelsiz Sermaye artiriminda kullanilan Temettü disindaki kaynaklar birer özsermaye kalemi olup, esasinda yapilan islem özsermaye kalemleri arasinda tutarlarin yer degistirmesinden ibarettir.
Temettünün Bedelsiz Sermaye Artiriminda kullanilmasi ise su sekilde olmaktadir; Sirketlerin genel kurullari dönem sonunda elde ettikleri karin dagitilabilecek olan kismindan temettü tutarlarini belirler. Yine sirketlerin genel kurullari veya genel kurullarin yetkilendirmesi ile yönetim kurullari bu temettü tutarlarinin bir kismi veya tamami nakit olarak degil de hisse senedi seklinde bedelsiz olarak sermaye artiriminda kullanabilir.
Bedelsiz Sermaye Artirimi sirketlerin Piyasa Degerlerini etkilememektedir. Bunu asagidaki örnek ile daha iyi görebilme imkanina sahip olabiliriz.
Örnek:
Örnek bir Bedelsiz Sermaye Artirimi islemi asagidaki gibi olmaktadir; Sirketin %100 Bedelsiz Sermaye Artirimina gittigini düsünelim,
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
100 milyar TRL'lik ödenmis sermayeye sahip sirketin, 1 hisse senedinin sermayedeki 1.000 TRL'lik dilimi temsil ettigini hatirlarsak, sirketin 100 milyon adet hisse senedi sayisi bulunmaktadir. 1 hisse senedinin fiyati 5.000 TRL ise, piyasa degeri (hisse senedi sayisi*hisse senedi fiyati) 500 milyar TRL olarak bulunmaktadir.
Sirket %100 Bedelsiz Sermaye Artirimina gitmektedir, bu durumuda 100 milyar TRL'lik eski ödenmis sermayesine (birebir oraninda, çünkü %100) 100 milyar TRL'lik yeni sermaye eklenmektedir, böylece sirketin yeni sermayesi 200 milyar TRL olmaktadir. Hisse Senedi sayisi da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 200 milyon adet olacaktir.
Sermaye artirimlari esnasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan formülü kullanarak, sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna bagli olarak da piyasa degerlerini bulabiliriz;
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image004.gif
R: Rüçhan Hakki Kullanim Fiyati,
n1: Bedelli Sermaye Artirim Orani,
n2: Bedelsiz Sermaye Artirim Orani,
TEM: Hisse Basina Nakit Temettü Tutari,
Sirketimizin Temettü dagitmadigini ve Bedelli Sermaye Artirimi yapmadigini bilmekteyiz, hisse senetlerin yeni fiyati asagidaki sekilde olacaktir;
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image006.gif
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 2.500 TRL olacak ve sermaye artirimi sonrasi ilk seansta bu fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden sirketin Piyasa Degerini hesaplayacak olursak (2.500 TRL*200 milyon adet senet) yine 500 milyar TRL'lik degeri buluruz.
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
Rüçhan Hakki ve Bedelli Sermaye Artirimi Nedir?
Bedelli Sermaye Artirimi, sirketlerin dis kaynaklardan temin etmis olduklari yeni kaynaklar karsiliginda, yani bir bedel karsiliginda, hisse senedi dagittiklari sermaye artirim türüdür. Ortaklarin Bedelli Sermaye Artirimina katilma haklari da Rüçhan Hakki olarak adlandirilmaktadir.
Sirketleri Bedelli Sermaye Artirimi yapmaya iten baslica iki neden bulunmaktadir. Bunlardan ilki, sirketin faaliyet hacminin büyümesine paralel olarak sermaye ihtiyacinin olmasidir. Ikincisi ise, yeni yatirimlar neticesinde sirketlerin fon ihtiyaci içinde olmalari ve ihtiyaç duyulan fonlarin bir kisminin sermaye artirimi yoluyla temin edilmeye çalisilmasidir.
Bedelli Sermaye Artirimi sirkete ek bir finansman kaynagi saglamaktadir. Bu kaynak genellikle mevcut ortaklardan temin edilmekle beraber, bazi durumlarda da mevcut ortaklarin Rüçhan Haklari kisitlanarak, yeni ortaklara bu imkan primli olarak kullandirilmaktadir. Böylece yeni ortaklar edinebilen sirketleri bu yola iten baslica neden daha fazla fon temin etme ihtiyacidir. Bu yolla sirketler normalde 1.000 TRL nominal degere sahip yeni senetleri mevcut ortaklarina yine 1.000 TRL'den kullandirarak, bir senet karsiliginda böylece 1.000 TRL fon temin edecekken, yeni ortaklara daha yukari bir fiyattan senetleri satarak daha fazla fon temin etme olanagini elde etmektedirler.
Yukarida bahsedildigi gibi sirketler Bedelli Sermaye Artiriminda genelde 1.000 TRL'lik nominal degere sahip yeni senetleri yine 1.000 TRL karsiliginda mevcut ortaklarina kullandirmakla beraber, bazi zamanlar daha fazla fon ihtiyaci içinde olan sirketler daha yüksek bir fiyattan Rüçhan Hakkini mevcut ortaklarina kullandirma yoluna gitmektedirler.
Bedelli Sermaye Artirimi esnasinda sirketlerin gerek mevcut ortaklarina, gerekse yeni ortaklarina primli fiyattan kullandirdiklari senetlerin primli kismi Bilanço'da özsermayenin Emisyon Primi kalemine kaydedilmektedir.
Örnek:
ABC A.S. yapmis oldugu Bedelli Sermaye'de, mevcut veya yeni ortaklarina 1.000 TRL nominal degere sahip beher hisse senedini 3.000 TRL fiyattan kullandirmistir. Bu durumda sirketin yapacagi muhasebe islemi su sekilde yapilacaktir; ihraç edilen her yeni senet için ödenmis Sermaye'ye 1.000 TRL, aradaki 2.000 TRL'lik fark ise Emisyon Primi kalemine kaydedilecektir. Bu islemin muhasebe prensipleri ile gösterimi su sekilde olacaktir;
Kasa 3.000 TRL
Ödenmis Sermaye 1.000 TRL
Emisyon Primi 2.000 TRL
Bedelli Sermaye artiriminda ortaklardan fon talep edildiginden yukarida bahsedilmis idi. Bu fonu ortaklarin özkaynaklarindan karsilamak durumunda olduklari gibi, sermaye artirim ile ayni zamanlarda yapilan Temettü ödemelerinden (eger sirket temettü dagitirsa) elde edilen kaynaklar ile bir kisminin veya tamaminin karsilanmasi da olasi bulunmaktadir. Bu durum Temettüden yapilan Bedelsiz Sermaye Artirimina benzemektedir ve IMKB'ye kote sirketlerin çokça kullanilan bir methoddur. Esasinda Temettüden dolayi direk olarak yapilabilen Bedelsiz Sermaye Artirimi imkani da bu usülden hasil olmustur.
Bedelli Sermaye Artirimi sirketlerin Piyasa Degerlerini etkilemektedir. Bunu asagidaki örnek ile daha iyi görebilme imkanina sahip olacagiz.
Örnek:
Bedelsiz Sermaye artirimina örnek olarak kullandigimiz XYZ A.S.'nin ayni cari piyasa verilerinde bu sefer %50 Bedelli Sermaye yaptigini düsünelim. Sirket Rüçhan Haklarini 3.000 TRL'den kullandiriyor olsun.
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
Sirket %50 Bedelli Sermaye Artirimina gitmektedir, bu durumuda 100 milyar TRL'lik eski ödenmis sermayesine (bire yarim oraninda, çünkü %50) 50 milyar TRL'lik yeni sermaye eklenmektedir, böylece sirketin yeni sermayesi 150 milyar TRL olmaktadir. Fakat sirketin kasasina 150 milyar (50 milyon yeni hisse senedi*3.000 TRL hisse basina rüçhan hakki bedeli) girmektedir. Hisse Senedi sayisi da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 150 milyon adet olacaktir.
Kasa 150 milyar TRL
Ödenmis Sermaye 50 milyar TRL
Emisyon Primi 100 milyar TRL
Sermaye artirimlari esnasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan formülü kullanarak, sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna bagli olarakta piyasa degerlerini bulabiliriz. Sirketimizin Temettü dagitmadigini ve Bedelsiz Sermaye Artirimi yapmadigini bilmekteyiz, hisse senetlerin yeni fiyati asagidaki sekilde olacaktir;
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image008.gif
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 4.333 TRL olarak hesaplanmakla beraber bu fiyati en yakin fiyat araligina yuvarlarsak 4.350 TRL degerini buluruz. Hisse senedi sermaye artirimi sonrasi ilk seansta bu fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden sirketin Piyasa Degerini hesaplayacak olursak (4.350 TRL*150 milyon adet senet) yeni 652.5 milyar TRL'lik piyasa degeri buluruz. Yapilan sermaye artirimi islemi sirketin piyasa degerini 152.5 milyar TRL arttirmis bulunmaktadir ve dikkat edilirse bu tutar (küsürat düzeltmesi de dikkate alinmali) sirketin kasasina giren tutara esit olmaktadir.
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
Temettü Nedir?
Temettü, sirketlerin bir yillik faaliyet dönemleri sonucunda elde ettikleri Net Dönem Kari üzerinden (yasal karsiliklar ayrildiktan sonra) dagittiklari ve ortaklarin sirkette sermayelerinin bulunmasi karsiliginda elde ettikleri getiridir.
Temettüler iki sekilde dagitilmaktadirlar; ilki, nakit olarak ortaklara ödenen temettüler, ikincisi ise Bedelsiz Sermaye Artirimina dahil edilerek karsiliginda yeni senet dagitilan temettüler.
Örnek:
Bedelsiz Sermaye Artirimina örnek olarak kullandigimiz XYZ A.S.'nin ayni cari piyasa verilerinde bu sefer %100 Temettü dagittigini, bu temettünün yarisinin karsiliginda Bedelsiz Hisse Senedi verdigini, diger yarisini ise Nakit olarak ortaklara dagittigini düsünelim. Sirket baskaca Bedelli veya Bedelsiz Sermaye Artirimi yapmamaktadir.
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
Sirket %50 Temettüden dolayi Bedelsiz Sermaye Artirimina gitmektedir. Bu durumda 100 milyar TRL'lik eski ödenmis sermayesine (bire yarim oraninda, çünkü %50) 50 milyar TRL'lik yeni sermaye eklenmektedir. Böylece sirketin yeni sermayesi 150 milyar TRL olmaktadir. Hisse Senedi sayisi da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 150 milyon adet olacaktir.
Sermaye Artirimi ve Temettü dagitimi esanasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan formülü kullanarak, sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna bagli olarakta piyasa degerlerini bulabiliriz. Sirketimizin baska Bedelsiz veya Bedelli Sermaye Artirimi yapmadigini bilmekteyiz, hisse senetlerin yeni fiyati asagidaki sekilde olacaktir;
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image010.gif
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 3.000 TRL olarak hesaplanmaktadir. Hisse senedi sermaye artirimi sonrasi ilk seansta bu fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden sirketin Piyasa Degerini hesaplayacak olursak (3.000 TRL*150 milyon adet senet) yeni 450 milyar TRL'lik piyasa degeri buluruz. Yapilan Sermaye Artirimi ve Nakit Temettü ödemesi islemi sirketin piyasa degerini 50 milyar TRL azaltmis bulunmaktadir ve dikkat edilirse bu tutar sirketin kasasindan çikan Nakit Temettü tutarina esit olmaktadir.
file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif
Kaç Çesit Hisse Senedi Vardir?
Farkli özelliklere sahip senet türlerini iki ana grupta toplamak mümkündür: imtiyazli senetler ve adi (normal) hisse senetleri. Bunlar içerdikleri özelliklere göre siniflandirilmislardir. Imtiyazli hisse senedi türü, basta ABD olmak üzere gelismis ülkelerde yaygin olarak kullanilmakla birlikte, ülkemizin mevzuatlari bu tür hisse senetlerine izin vermemekte ve sirketlerimiz ve yatirimcilarimiz bu tür bir enstrümandan yararlanamamaktadirlar.
Hisse Senedi Nedir?
Hisse Senetleri, Anonim ortakliklar tarafindan çikarilan ve belirli ortaklik sermayesine katilma payini temsil eden, yasa ve sermaye piyasasi kural ve sartlarina uygun olarak düzenlenmis kiymetli evraklardir.
Hisse Senetleri, sirket sermayesinin belirli bir kismini temsil eder, sahibine her türlü ortaklik haklarindan yararlanma imkani verir. Bu haklar;
·Sirket karindan pay alma hakki,
·Sirket yönetimine katilma hakki,
·Oy kullanma hakki,
·Rüçhan hakki,
·Tasfiyeden pay alma hakki,
·Sirket faaliyetleri hakkinda bilgi edinme hakki.
Imtiyazli Senet (Preferred Stock) Nedir?
Imtiyazli senet, adi hisse senedi ile tahvil karisimi özellik tasiyan bir hisse senedi türüdür. Hisse senedidir, çünkü adi hisse senetlerinin tasidigi ortaklik hakki (ör. oy hakki) yaninda adi hisse senetlerinden farkli ve öncelikli olarak temettü hakki vardir. Bu ikinci özelligi de tahvillere benzer. Söyle ki, imtiyazli senetler temettüden öncelikli ve sabit bir tutarda yararlanir. Imtiyazli senetlerin temettü ödemeleri yapildiktan sonra, ancak arta kalan dagitilabilir kar üzerinden, adi hisse senetleri için bir temettü ödemesi yapilabilinir.
Türkiye'de halihazirdaki mevzuatlar uyarinca imtiyazli senet olarak adlandirilan tür senetler sirketler tarafindan ihraç edilememektedirler. Bu tür bir enstrümandan yararlanamayan türk sirketleri, normal adi senetlerin yaninda degisik özellikler tasiyan ve imtiyazli senetlere kismen benzetmeye çalistiklari farkli grup adi senetler olusturmaya çalismaktadirlar. IMKB'ye kote birçok sirket bu tür farkli grup senetlere sahip olmalarina ragmen (bu farkli gruplar genellikle halka arz edilmedikleri, dolayisi ile IMKB'ye kote olmadiklarindan pek taninmamistir, örnegin, Anadolu Gida) en bilinenleri Is Bankasi, Adana çimento ve Kardemir'dir. Örnek olarak Adana çimento'yu ele alacak olursak, bu sirketin üç farkli grup senedi bulunmaktadir; A, B ve C olarak adlandirilan bu senet sahipleri farkli tutarlarda temettü geliri elde etmektedirler; A grubu senet sahipleri dagitilacak toplam temettünün %54'üne hak kazanirlarken, B grubu %36'sina ve C grubu da %10'una hak kazanmaktadirlar.
Adi Senet (Common Stock) Nedir?
Adi senet türü IMKB'de karsimiza çikan ve genelde bilinen senet türüdür. Yalin bir tür olmasina ragmen kanunlarimizin verdigi bazi olanaklar sayesinde bu tür senetler kendi içlerinde degisik özelliklere sahip gruplara bölünebilirler. Bu sekilde bir gruplandirma, imtiyazli senetten farkli bir sekilde olmaktadir. Herhangi bir öncelik veya sabit temettü ödeme seklinden çok, temettü dagitim oraninda farklilik ve/veya oy hakkindaki farklilik seklinde karsimiza çikmaktadir.
Türkiye'de nominal deger (par value) olarak degisikler (500 TRL, 1.000 TRL, 5.000 TRL en yaygin olarak kullanilanlaridir) olmasina ragmen, IMKB getirmis oldugu standartlarda nominal degeri 1.000 TRL olarak kabul etmektedir ve farkli olanlari bölme/çarpma islemleri yolula 1.000 TRL'lik nominal degere indirgemektedir. örnegin 5.000 TRL nominal degere sahip bir senet bu yolla bes adet 1.000 TRL nominal degere sahip senet olarak kabul edilmektedir.
Örnek 1: Yatirimcilar tarafindan en çok bilinen örnekler Is Bankasi ve Adana çimento örnekleridir. Bilindigi gibi Is Bankasi'nda dört degisik grup hisse senedi (Kurucu, A, B ve C) olmakla birlikte Adana çimento'da üç degisik grup senet (A, B ve C) vardir. Bunlarin ödenmis sermayede bir paylari vardir ve toplamlari da sirketin toplam sermayesini vermektedir. Bu senetlerin oy oranlari (her gruptaki senedin 1 oydan farkli oy hakki olabilir) ve/veya dagitilacak temettüden alacaklari pay farklidir.
Örnek 2: XXX isimli bir sirketin toplam 500 milyar TRL'lik sermayesi ve üç degisik grup (A, B ve C) hisse senedi olsun. Dönem sonunda 300 milyar TRL kar ettigini ve tüm miktari temettü olarak ortaklarina dagittigini düsünelim. Acaba hisse basina temettü geliri ne kadar olacaktir?
(1 Hisse = 1.000 TRL'lik sermaye tutari oldugunu unutmayalim)
HISSE GRUBU HISSE ADEDI (*1.000) TEMETTÜDEN ALDIKLARI NET TEMETTÜ ÖDEMESI (*1.000 TRL) HISSE BASINA TEMETTÜ
A GRUBU 100.000 % 40 120.000 TRL 1.200 TRL
B GRUBU 200.000 % 40 120.000 TRL 600 TRL
C GRUBU 200.000 % 20 60.000 TRL 300 TRL
TOPLAM 500.000 % 100 300.000 TRL
Görüldügü gibi, 300 milyar TRL kar eden ve karinin tamamini dagitan XXX sirketinin haiz oldugu farkli hisse grubu sahipleri farkli miktarlarda temettü geliri elde ediyorlar ve dolayisiyla her grup senedin piyasa fiyati farkli olacaktir.
Örnek 3: YYY isimli bir sirketin toplam 500 milyar TRL'lik sermayesi ve üç degisik grup (A, B ve C) hisse senedi olsun. Bu degisik gruplarin degisik oy haklari oldugunu düsünelim. Acaba gruplarin yönetim de söz haklari ne kadardir.
NOT: ***Grup Hisse Orani = Gruptaki Hisse Adedi/ Toplam Hisse Adedi
***Grup Oy Hakki = Gruptaki Hisse Adedi * Oy Hakki
***Grup Oy Orani = Grup Oy Hakki/ Toplam Oy Hakki
HISSE GRUBU HISSE ADEDI GRUP HISSE ORANI OY HAKKI GRUP OY HAKKI GRUP OY ORANI
A GRUBU 100.000 % 20 10 OY 1.000.000 % 55.50
B GRUBU 100.000 % 20 5 OY 500.000 % 27.80
C GRUBU 300.000 % 60 1 OY 300.000 % 16.70
TOPLAM 500.000 % 100 1.800.000 % 100.00
Yukarida da görüldügü gibi A Grubu senetleri sermayeden %20 pay aldiklari halde, sirket yönetimi seçiminde %55.5 gibi çogunlugu teskil eden bir oy haklari vardir. Bir yatirimci, yatirim yapmadan önce bu durumu gözönünde bulunduracaktir ve senedi buna göre degerlendirecektir.
Nominal Deger, Hisse Adedi, Lot Ne Demektir?
Hisse senedine yatirim yapmayi düsünen bir yatirimcinin hisse senetleriyle ilgili terimleri bilmesinde yarar vardir. Burada bu terimlerden üçünü açiklamaya çalisacagiz.
Nominal deger (par value), bir hisse senedi basina sermayeden düsen payi belirtir. IMKB, borsaya kote olmus tüm senetlerin nominal degerlerini 1.000 TRL olarak kabul etmistir. Fakat, kote olmayan sirketlerin genelinde de nominal deger 1.000 TRL olarak kullanilmasina ragmen 500 TRL veya 5.000 TRL gibi nominal degerler de kullanilmaktadir. Sorun, farkli nominal degerlere sahip senetlerin halka açilmasi sonucunda borsaya kote olmalarindan kaynaklanmaktadir. Bu durumlarda borsa yönetimi bunlari hisse basina 1.000TRL'ye esitlemektedir. Yani 5.000 TRL nominal degere sahip bir senedi, IMKB, 1.000 TRL'lik bes adet senet olarak görmektedir.
Nominal degerlerin borsada 1.000 TRL olarak esitlenmesi bizim borsamiza özgü bir tasarruftur. Baska dünya borsalarinda degisik nominal degerlere sahip senetler islem görebilmektedir. örnegin New York Borsasi'nda 1 USD'lik nominal degere sahip senetler oldugu gibi 5 USD'lik senetler de islem görmektedir.
Sirketlerin sermayelerindeki her 1.000 TRL nominal degerdeki paylar o sirketin birer senedini olusturmaktadirlar. 1.000 adet hisse senedi bir araya gelerek de birer lotu olusturmaktadirlar. Böylece 1 Lot senet miktari, sirketin 1.000.000 TRL'lik sermayesini temsil etmektedir ve IMKB'de islemlere konu birimi teskil etmektedir. Lot'un altindaki küsuratli miktardaki senet miktarlari normal seans esnasinda alim-satima konu olabilmekle beraber fiyat kotasyonlari verilememektedir.
Hamiline ve Nama Yazili Senet Nedir?
Buradaki ayrimin mantigi aynen alacak senetlerinde veya çeklerde oldugu gibidir. Bir hisse senedi de nama veya hamiline yazili olabilir.
Nama yazili olan senetler sahiplerinin isimlerine kaydedilmis oldugu için, bu türde alim-satim borsada degil, borsaya kote olmayan sirketlerin senetleri gibi ticaret kanunundaki kurallarina göre olmaktadir. Eger bu tür senet sahipleri ellerindeki senetleri borsa araciligi ile satmak isterlerse, senetlerini hamiline çevirmeleri ve IMKB'ye kote ettirmeleri gerekmektedir.
Hamiline yazili senetlerin üzerinde herhangi bir kimlik yoktur. Bu senetlerin sahibi ya bunu ibraz edendir ya da takasbank dökümünde kimin üzerine gözüküyorsa odur. Borsada islem gören senetlerin hepsi hamiline yazilidir, fakat bir sirketin hamiline yazili senetlerinin hepsinin borsaya kote olmasi gerekmez. Hamiline yazili bir senedin borsada islem görebilmesi için kayit altina girmesi gerekmektedir.
Kurucu Hisse Senedi Nedir?
Kurucu hisse senetleri, sirket kurucularina ya da sirket açisindan önem arzeden sahislara genellikle bedelsiz olarak verilen, oy hakkindan yoksun ve sadece temettü hakki olan bir adi senet türüdür.
Borsaya Kote Olmak Ne Demektir?
Borsanin, hisse senetlerinin ticaretinin yapildigi bir piyasa oldugu belirtilmisti. Her piyasada oldugu gibi, bu piyasanin da kendine özgü kurallari vardir.
IMKB, diger borsalarda oldugu gibi hangi sirketlerin senetlerinin, ne miktarda (kaç adet) islem görebileceginin kayitlarini tutmaktadir. Ilk halka arzlarda, sirket yönetimleri, ne kadar hissenin borsaya kote (kayit altina) edilmesinin düsünüldügünü bildirir ve IMKB'den izin ister. Ilerde olusabilecek degisimler için IMKB'den izin almadan, yani kote ettirilmemis senetlerin ticareti olanakli degildir.
Kisacasi, bir senet için kote olmak demek, o senedin IMKB tarafindan tanindigini ve alim/satiminin yapilmasina izin verildigi anlamina gelmektedir.
Neden Halka Arz?
Halka arz nasil olur sorusundan önce neden sirketlerin halka arz ettiklerini anlamak yerinde olacaktir. Sirketlerin faaliyetlerini yürütebilmeleri için kaynaklara ihtiyaçlari vardir. Bu kaynaklar yabanci kaynak (borç yoluyla elde edilen kaynak) veya özkaynak (ortaklardan sermaye yoluyla veya faaliyetler sonucu kar yoluyla saglanan) olabilir. Iki kaynak türünün de sirkete bir maliyeti vardir. Bu maliyet yabanci kaynaklarda faiz maliyeti iken, özkaynakta ödenmesi gereken ve ortaklar tarafindan belli bir taban limitte beklenen temettü geliridir. Sirket yönetimi hangi kaynak ucuza geliyorsa, o kaynaktan faydalanma yoluna gidecektir. Eger özkaynak yoluyla fonlama yani senet ihraç ederek toplanacak fonlarin maliyeti daha ucuz ise, sirketler halka arza basvurma yoluna gidebilirler.
Ayrica, sirket ortaklari halka açilmayi bir tanitim ve reklam vasitasi olarak görebilir ve halka açilmaya karar verebilir. Sonuçta, borsa yoluyla sirketin degeri de olusabilecegi için, bu bir performans ölçüsü olarak da kullanilabilir.
Unutulmamasi gereken bir husus ise vergi mevzuatimiz halka açik sirketlere bir indirim saglamasidir.
Halka Arz Yöntemleri Nelerdir?
Aile sirketleri veya bir kaç ortagin bulundugu sirketler, yukaridaki sebeplerden biri veya birkaçini özönüne tutup halka açilmayi düsünüyorlarsa, kullanabilecekleri birkaç metod vardir. Genellikle bir danisman araci kurulus kullanildigindan, araci kurulusun hazirlayacagi öneriler arasindan, sirket yönetimi en uygununu seçer. çok fazla halka açilma metodu oldugundan burada belli basli bir kaçi kisaca anlatilacaktir.
Sabit Fiyatla Talep Toplama Yöntemi: Bu metodda sirket ortaklari yapilmis olan önfizibilite çalismalari isiginda belli bir fiyat ve arz edilecek hisse miktari belirlerler. Bu ilgili yatirimci grubuna sunulur ve isteyen kisilerden talepleri toplanir. En sonunda hisselerin karsiligini yatirmis olan yatirimcilara hisse senetleri dagitilir. Bu metodda araci kurum sadece yatirimcilar ile sirket arasinda elçilik görevi görebilecegi gibi, bu halka arzi kendisi de üstlenebilir (underwriting). Underwriting anlasmasi çerçevesinde arzi kendisi üstlenen bir araci kurulus, hisselerin tamamini satmayi taahüt eder. Eger satamadigi senet olursa, satilamayan kismi kendisi almakla mükelleftir.
Halka açilacak senetler, sermaye arttiriminda ortaklarin rüçhan haklarinin kisitlanmasi yoluyla (sirket yapmayi düsündügü bedelli sermaye artirimina mevcut ortaklarin kullanim haklarini kisitlar ve primli fiyattan bu tutarlar halka arz edilir) olabilecegi gibi, ortaklarin payindan satilmasi yoluyla da olabilir.
Fiyat Teklifi Alinmasi Yöntemi: Bu metodda sirket belli bir taban limitin altinda olmamak kosuluyla senetler için teklif edilen fiyatlari alir ve nihai karara göre hisseler satilir.
Bir baska metod ise, gelismis ülkelerde sikça kullanilan, senede dönüstürülebilinen tahvil ihraç etme yoluyla (convertible bonds) olandir. Burada, sirket yatirimcilara tahvil ihraç eder ve bu tahvilde, tahvil sahibine önceden belirlenen bir fiyattan hisse senedi alma hakki verilir. Eger tahvil sahibi (bondholder) ileride olusacak konjektürde fiyati uygun bulursa tahvilini hisse senediyle degistirir.
Araci Kurumlarin Islevi Nedir?
Araci kurumlar kurulus amaçlari itibariyle, hisse senedi ticaretinde yatirimci ile piyasa (karsi taraf) arasinda aracilik islemlerini ve yatirimciyi bilgilendirme fonksiyonlarini yerine getirirler. Bu aracilik islemleri için, en büyük gelir kaynaklarini olusturan, islem basina komisyon alirlar.
Araci kurumlarin baska görevleri ve gelir kaynaklari ise halka arz konsorsiyumlarinda yer almak ve yeni hisse senetlerin ihraclarinda aracilik görevi görmektir.
Lider Araci Kurum Nedir?
Bir sirketin halka arzi için, çesitli araci kurumlar bir araya gelip konsorsiyum kurarlar. Isteyen araci kurum bu konsorsiyuma katilir ve belli bir miktarinin halka arzini üstlenir. Bu konsorsiyumda, halka açilacak sirkete danismanlik yapan, konsorsiyumu düzenleyen yani bir halka arzda lider rolünü oynayan araci kurulusa Lider Araci Kurulus denir. Burada kisaca bahsedilen lider araci kurulusun esasinda görevleri ve sorumlulugu daha fazladir.
Ortaklar Kimlerdir?
Ortak Ne Demektir?
Sirketler belli bir faaliyette bulunmak üzere bazi sahislarin bir araya gelip kurduklari, tüzel kisiligi olan ve ülke mevzuatlarina uymakla mükellef kuruluslardir. Bu sirketleri kurmak için bir araya gelen kisilere girisimci, tüzel kisilik olustuktan ve girisimciler bu sirketin sermayelerine istirak ettikten sonra ortak denir.
Ortaklar, sermayedeki paylarina göre küçük ortak veya büyük ortak olarak adlandirilirlar. Büyük ortaklarin genellikle sirkette %50'den fazla oy oranlari vardir. Günümüzde halka açilmalar yayginlastikça, sirketlerin çok fazla miktarda küçük ortaklari olusmaya baslamistir.
IMKB'de hisse senedi sahipleri ayni zamanda sahip olduklari sirketlerin hisse senetlerinden dogan bir hak olarak, o sirketlerin birer ortagidirlar.
Ortaklar kurumsal ortak (fonlar, holdingler, emeklilik fonlari vb.) olabilecekleri gibi sahislar da olabilirler.
Holding ve Sirketler Grubu Ne Demektir? Ne Ise Yararlar?
Bir kisinin, bir grup girisimcinin veya bir ailenin birçok alanda faaliyet gösteren sirketleri olabilir. Fazla büyük olmanin bir sonucu ise bu sirketlerin yönetimlerinin zorlasmasi ve ortak bir misyon etrafinda idare edilme güçlügüdür. Böyle bir durumda sirket sahipleri, bu sirketleri belli bir çati altinda toplamak isteyebilirler. Bunu da ya bir holding kurarak ya da bir sirketler grubu olusturarak gerçeklestirirler.
Holding sirketleri, üretim ve satis türü faaliyetlerde bulunmayan, belli bir faaliyet alani olan sirketlere istirak eden, ve genellikle böyle sirketlerin büyük ortagi durumunda olan anonim sirketlerdir. Holding sirketlerinin kurulus ve varolus nedenleri birden çok sirkete istirak etmek ve bu sirketleri yönlendirmek/kontrol etmek oldugundan sermaye sirketleri sinifinda bulunmaktadirlar. Holding sirketlerinin sahipleri genellikle birçok sirketin sahibi olduklari için, bu paylarini holdinglere devrederler ve bu yolla o sirketlerin yönetimlerini tek elde toplarlar.
Sirketler Grubu'nda da, yine ayni mantiktan yola çikan sirket sahibi veya sahipleri, yönetimi bir baska sirket araciligiyla degil, direkt kendileri, bu sirketleri biraraya getirerek yapmak isterler. Basit anlamda, sirketler grubu, ayni kisi veya kisilerin sahip oldugu sirketlerin bir araya getirilmesidir. Sirketler grubunda genellikle sirket sayisi fazla degildir, buna karsin holdinglerde en az yedidir (kanuni gereklilik).
Yatirimci Kimdir?
Sahislar gelirlerinin harcamalar kismindan arta kalanlarini, ileriki bir tarihte kullanmak üzere saklamak ve gelir getiren bir enstrümanda degerlendirmek isteyeceklerdir. Yatirim araci olarak tanimladigimiz, ilerde bize arti olarak bir gelir getirme firsati sunan enstrümanlara yatirim yapan kisilere yatirimci denir. IMKB'de hisse senedi sahipleri (stockholder, shareholder) birer yatirimcidirlar. Çünkü ilerde belli bir gelir elde etme umuduyla yatirim yapan sahislardir.
Istirak Nedir?
Istirak, bir sirketin baska bir sirketin sermayesinde ortakligi söz konusu olmasi durumunda, sermayelerinde paylari olan sirketlere denir.
Istirak Çesitleri Nelerdir?
Yukaridaki tanimdan hareketle istirak çesitlerini ikiye ayirabiliriz: ana sirket, ortak oldugu sirkette %50'den fazla oy hakkina sahipse ortak olunan sirket bir bagli ortakliktir. Eger çogunluk ana sirkette degilse basit anlamda istirak (bagimsiz ortaklik) denir.
Istirak Etme Amaci Ne Olabilir?
Bir sirket, gereksiniminin üzerindeki fonlari, iki nedenden dolayi baska bir sirketin sermayesine ortak olma yoluyla ekler. Birincisi, iyi bir getiri beklentisiyle, klasik bir yatirimci mantigi ile bu yatirimini yapabilir. Ikinci olarak, bunu ana faaliyetleri ile iliskili olarak yapabilir. Örnegin bu, ürünlerinin pazarlamasini yapan sirketlere, hammadde üreten bir sirkete, baska bir sirketle ortak olarak benzer bir alanda üretim yapmak üzere vb. seklinde olabilir.
Takasbank Nedir?
IMKB'de islem gören senetlerin muhafazasi ile görevli olan IMKB Takas ve Saklama Bankasi A.S., böylece islemlerin düzgün olarak islenmesi ve düzenli olarak tutulmasina faydali olmaktadir. Kote olan senetlerin büyük bir kismi burada muhafaza edildigi için ayrica fiziki bir dolasima, hatta sirketlerin senet basmalarina gerek yoktur. Söyle ki, IMKB'deki islemler elektronik ortamda yapildigindan burada fiziki bir dolasim olmamaktadir, bu durum da gereksiz sayida senet basilmasi külfetinden sirketleri kurtarmaktadir.
Glossary
Menkul Kiymet Tasinabilir nitelikte ekonomik kiymet ifade eden ve paraya çevrilmesi ya da parayla ifade edilmesi mümkün olan kiymetli evraktir.
Borsa Belirli ticaret merkezlerinde, belirli tarihlerde alici ve saticinin bir araya gelerek menkul degerlerin fiyatlarini saptadiklari yerdir.
Döviz Borsasi (Foreign Exchange) Döviz arz edenlerle döviz talep edenlerin karsilastiklari, ulusal paralarin birbirlerine çevrildikleri standartlastirilmis piyasalardir.
Emtia Borsalari (Commodity Exchange) Ticarete konu olabilen mallarin alim ve satiminin gerçeklestirildigi standartlastirilmis piyasalar.
Tezgah üstü Piyasa (OTC; Over The Counter) Degerli evraklarin ticaretinin yapildigi standartlastirilmamis piyasalardir.
Hedging Çitleme. Nakit piyasada bulunan bir pozisyondan olusan risklerden diger piyasalarda (futures, options vs.) pozisyon alarak korunmadir.
Atil Kapasite Bir üretim biriminde, mevcut olan fakat kullanilamayan kapasitedir.
Know-How Bir isletme tarafindan, o isletmenin üretim yöntemlerinin ya da teknolojisinin, ayni dalda çalisan, ya da ayni isi yapmaya çalisan bir baska firmaya satilmasi veya kiralanmasidir.
Çikarilmis Sermaye Kayitli sermaye sistemine tabi ortakliklarin satisi yapilmis (ihraç edilmis) hisse senetlerini temsil eden sermayelerdir.
ödenmis Sermaye Esas sermaye sistemine tabi ortakliklarda, ortaklarca taahhüt edilen sermayenin nakden ödenmis kismidir.
Nominal Deger Menkul degerlerin üzerinde yazili olan degerdir.
Lot Hisse senetleri piyasasinda islem birimidir. IMKB Hisse Senetleri Piyasasi'nda, 1 Lot 1.000 adet hisse senedini veya 1.000.000 TRL nominal degerli hisse senedini ifade eder.
Underwritting Taahhütlü Aracilik Yüklenimi. Araci Kurulusun bir sirketin hisse senetlerinin halka arzi esnasinda senetlerin ihracini garanti vererek üstlenmesi ve satilamayan senetleri satin almasidir.
Convertible Bonds Hisse senedine dönüstürülebilir tahvil.
Bondholder Tahvil Sahibi.
Konsorsiyum Iki veya daha fazla isletmenin belirli bir projenin uygulanmasi konusunda yapmis olduklari isbirligidir.
OTC (over the counter) Tezgah üstü piyasalardir. Tezgah üstü piyasalarda, sermaye piyasasina aracilik eden kurumlar, kendi aralarinda bir borsanin belirleyici kural ve tüzüklerine uyma zorunlulugu duymadan islem (alim/satim) yaparlar. Bugün en gelismis piyasalardan biri olan Amerika Birlesik Devletleri'nde küçük islem hacmine sahip bazi firmalar, borsa haricinde OTC olarak islem görürler.
alıntı