Fırtına_
02-19-2009, 14:07
Yozgat Cami ve Mescitleri
Çapanoğlu (Büyük Cami-Ulu Cami) Camisi (Merkez)
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/21/00033595.jpgYozgat il merkezi, İstanbulluoğlu Mahallesi’nde Cumhuriyet Meydanı yakınında bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Bozok Sancağı Valisi Çapanoğlu Mustafa Bey tarafından h.1193 (1779) yılında yaptırılmıştır. Halk arasında Büyük Cami veya Ulu Cami olarak da anılmaktadır.
Hakkı Acun’dan alınan Kitabe metinleri şöyledir:
Birinci Kitabe:
Bozok Sancağının valisi Seyit Mustafa Bey kim
Vücudun kıldı Hak ol kadre mahz-ı emn-ü asayiş
Hadis-i men benayı fikr idüp bünyan-ı ikbalin
Müesses kılmaı dar-ı bekada eyledi hahiş
Yapup bu camiyi gerdun tıbâk seyredenlerdir:
Muallâ Kubbesin bulmuş Kıbab-ı Çer-ı efrayiş
İki alemde kadrin Hz.Mevlâ
Gübah-ı sacidad ittikçe sahn-ı pakine maliş
Kumaş-ı vasfını tahsil için suk-i maarifte
Ederken hukte süphan, sarf-ı nakt-i rayiç danış
Havas-ı hamsesin cem eyleyüp Hayri didi tarih
Bu cami virdi din-i Mustafa’ya Zib-ü arayış
1193 (1779).
İkinci Kitabe:
Binây-i Camiü’l-hayrı tasvir ettirdi ânâ
Husule geldi mânadan zuhura çıktı nâpeyda
Çapanzade Süleyman Bey muvaffak oldu hamdolsun
Civar-i Hz.Hakkı bula ecrini lâ yuhsâ
Resul-ü Kibriyâ’nın riş-ı pâk-i hâbegâhını
Rızay-i Hâkk’a vâsıl olmağ içün kıldı istibna
Habib-i Lâyezalin galibâ i’câz-ı sırrından
Mübârek oldu riş-i pâk içün bu cami-i hübzibâ
İlâhi hürmet-i ismin Resulün nûr-u lihyesi
Süleyman’a şefi’ola ferdâ Muhammed Mustafa
Nazifi çıktılar melekler didiler iki tarih
Bu camii kıldı meclis envâr-ı ziynet İslama
Sene 1209 (1794).
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/21/00033596.jpgCami kesme taştan iki ayrı dönemde yapılmıştır. Bunlardan İçeri Cami denilen ve yapının güneyini oluşturan bölüm 1779 yılında Çapanoğlu Mustafa Bey’in yaptırdığı kısımdır. Buna kuzeyden eklenmiş olan Dışarı Cami denilen mekân ise bugünkü giriş revakı üzerindeki kitabeden öğrenildiğine göre, Mustafa Bey’in kardeşi Süleyman Bey tarafından h.1208 (1793–1794) yılında yaptırılmıştır. Caminin iki vakfiyesi olup, bunlardan h.1195 (1780) tarihli vakfiye Mustafa Bey tarafından, h.1208 (1793) tarihli vakfiye de Süleyman Bey tarafından düzenlenmiştir. Süleyman Bey’in oğlu Abdülfettah Bey ‘in de h.1212 (1798) tarihli vakfiyesi bulunmaktadır.
Kesme taştan yapılmış olan caminin güney bölümü dikdörtgen planlıdır. İbadet mekânı iki kalın paye ve üç duvar üzerine dayanan 15.15 m. çapında bir kubbe ile örtülmüştür. Kubbeye geçiş tromplarla sağlanmıştır. İbadet mekânının kuzeyinde enlemesine dikdörtgen planlı bir bölüm daha bulunmaktadır. İki kemerle üç bölüme ayrılan bu mekânın üstü mahfil olarak hazırlanmıştır. Bu bölümün üzeri iki yanda birer küçük kubbe, ortada da ayna tonoz ile örtülmüştür. İlk yapımında caminin son cemaat yeri olarak düşünülen bu mekâna diğer bölüm eklenince fonksiyonu tamamen değişmiştir. Bu yeni bölümün üzeri de aynı örtü sistemi ile örtülmüştür.
Caminin kare planlı ibadet mekânı tromplu merkezi bir kubbe ile örtülmüştür. Bu bölüm iki yan kenarda altlı üstlü üçer, mihrabın iki yanında da birer pencere ile aydınlatılmıştır. Caminin tüm bölümleri ve kubbe kasnağı da dâhil olmak üzere 54 pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap dışarıya çıkıntı yapacak biçimdedir. Kirli beyaz, yeşil ve bej renkli mermerden işlenmiş olan mihrap, iki yanda çifte sütunlarla sınırlandırılmıştır. Bunun yanındaki minber de renkli mermerlerden dekoratif biçimde yapılmıştır.
Caminin bezemesi barok üslupta olup, bu tür bezemenin Anadolu’daki en erken örneklerinden birisidir. Giriş kapısının çevresinde renkli mermerlere işlenmiş akantus yaprakları, istiridye nişleri, “C” ve “S” kıvrımlı kabartmalar bulunmaktadır. Ayrıca iç mekân natürmort ağırlıklı ve peyzaj görünümlü kalem işleri ile bezenmiştir. İbadet mekânının ilk sıra pencerelerinin üzerine lacivert zemin üzerine beyaz renkte girift bir nesih yazı ile Fetih suresi yazılmıştır. Bu yazı frizi üç duvar boyunca da bir şerit halinde uzanmaktadır.
Caminin minaresi kare kaide üzerinde, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir. Ancak iki bölümün birbirine eklenmesinden ötürü de minare batı cephesinin ortasında kalmıştır.
Caminin doğu cephesinde kare planlı, üzeri kubbeli kesme taştan Çapanoğulları ailesinin türbesi bulunmaktadır. Bu türbeye caminin içerisinden girilmektedir. Caminin şadırvanı avlu içerisinde olup, eski şadırvanın parçalarının kullanılması ile yeniden yapılmıştır.
Cevheri (Cevahir) Ali Efendi Camisi (Merkez)
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/21/00033626.jpgYozgat il merkezi, Aşağı Çatak Mahallesi’nde, Eski Yozgat-Sungurlu yolu üzerinde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Çapanoğulları zamanında Cevahir (Cevheri) Ali Efendi tarafından h.1202 (1788) yılında yaptırılmıştır.
Hakku Acun’a göre Kitabesi:
Ali Efendi, Hacı Ahmet Ağa ile edip himmet
Yapup bu camii ecr-i cezili ettiler ihlrâz
Bi Hakkı hamsi mektuba o iki zat-ı vâlânın
Du âlemde medetkârı ola ol fert-i Rabbani
İşitti rüştiyâ (?) ve beyan-ı tarihini söyler
Mutaf-ı pâkiyân-ı kudsidir bu camii mümtaz
Ketebehu Abdülkadir Eş Şükri Sene 1202 (1788).
Cami sarı kesme taştan bir avlu içerisinde bulunmaktadır. Bu avlunun doğu batı yönlerinde yuvarlak kemerli birer kapısı vardır. Bunlardan doğu kapısından avluya altı basamakla inilmektedir.
Cami kareye yakın dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür. Caminin önünde iki büyük ahşap direğin desteklediği üç bölümlü bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Bunun üzerine mahfil kısmı yerleştirilmiş ve mahfilin ortası güneye doğru çıkıntı yapmıştır. Mihrap yarım yuvarlak bir niş şeklindedir. Minber son derece sade olup, minber üzerinde volütler “S” şeklindedir. Caminin iç bezemesi konusunda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bunun da nedeni geç dönemde cami içerisinin sıvanmasıdır.
Caminin kuzeydoğusuna yapışık kare kaide üzerine oturtulmuş çokgen gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır. Minareye son cemaat yerindeki kapıdan çıkılmaktadır. Bu minarenin güneyinde küçük bir hazire bulunmaktadır. Buradaki revaklı bir bölüm içerisindeki lahit camiyi yaptıran Ali Efendi’ye aittir. Söylentiye göre lahit dolusu kıymetli eşyalar bulmuş ve bunların parası ile de hem bu camiyi hem de Kayyumzâde Camisi’ni yaptırmıştır.
Başçavuşoğlu Cami (Merkez)
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/21/00033628.jpgYozgat il merkezinde İstanbulluoğlu Mahallesi’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Çapanoğlu Süleyman Bey’in başçavuşu Halil Ağa tarafından h.1215 (1800–1801) yılında yaptırılmıştır.
Hakkı Acun’a göre Kitabesi:
Min hasenât-ı ibn Başçavuş Halil Agay-ı sahib-ı-hayr
Bu ziba cami vel müştebalar bünyan oldu
Hulusundan senin Tevfik-i Rabbâni olup yâver
Nice nakdin hele masruf-i haykât-ı hisan oldu
Mübeşşir bir Melek rüştü gelip itmamına tarih
Dedi Makbul-ı dergâh-ı uluvu müstean oldu Abdülkadir Sene 1215 (1800–1801).
Cami kesme taştan kareye yakın dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülüdür. Caminin ön kısmına sonraki dönemlerde camekânlı bir son cemaat yeri yapılmıştır. Ağaç direklerle dışarıya açılan son cemaat yerinin üzeri de mahfilin uzantısı ile düz bir tavan şeklindedir. Bu bölümden ibadet mekânına yuvarlak kemerli bir kapı ile girilmektedir.
Mihrap yarım yuvarlak niş şeklinde olup, alçıdan yapılmış volütlerle, “S” ve “C” kıvrımları ile bezenmiştir. Minber geometrik motiflidir.
İbadet mekânında yoğun biçimde ahşap ve kalem işleri ile bezelidir. Tavan tümüyle barok motiflerle bezelidir. Tavanın ortasındaki daireye ajur tekniği ile bir merkezden “S” kıvrımlarının oluşturduğu şeritler çıkmaktadır. Ayrıca ibadet mekânının duvarları, pencere üzerleri kalem işleri ile bezelidir. Burada da baklava dilimleri, küçük çiçek motifleri “S” şeklinde kıvrımlar görülmektedir.
Caminin son cemaat yerinin içerisinden çıkılan minaresi yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir.
Kayyumzade (Demirci Ali Efendi) Camisi (Merkez)
Yozgat il merkezi Köseoğlu Mahallesi’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Kayyumzade (Cevheri) Ali Efendi tarafından h.1219 (1804) tarihinde yaptırılmıştır.
Hakkı Acun’a göre Kitabesi:
Yaptı lillah mahallinde o sahib-i irfan
Yani hemmam-ı Ali zâd-ı şerif-i Zişân
Böyle bir cami ve illâ ki kabul eyleye Hak
Çıktı bir beyt ile tarih olup istihzam
Barek Allah hele bu ma’bed-i zeynepde bina
İde makbul anı sa’d ile Cenab-ı Mennan
Sene 1219 (1804).
Kesme taştan dikdörtgen planlı olan caminin üzeri kırma bir çatı ile örtülüdür. Avlu içerisindeki camiye birkaç basamakla çıkılmaktadır. Caminin ön kısmına beş direkli bir son cemaat yeri sonraki dönemlerde eklenmiştir. Son cemaat yerinden kırmızı ve beyaz mermerli, yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmektedir. İbadet mekânı batı ve doğu duvarlarında üçer, kuzey ve güney duvarlarında da ikişer dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır. Bu pencerelerin üzerinde de alçı vitraylı, yuvarlak kemerli pencereler bulunmaktadır.
Mihrap istiridye kabuğu şeklinde sonuçlanan yuvarlak bir niş şeklindedir. Minberinin ise herhangi bir özelliği yoktur. Cami içerisinde barok üslupta kalem işleri görülmektedir.
Caminin kuzeydoğu köşesine kesme taş kaideli, çokgen gövdeli, tek şerefeli bir minare eklenmiştir.
Osman Paşa Köyü Camisi (Merkez)
Yozgat Merkez ilçesine bağlı Osman Paşa Köyü’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Hacı Mehmet Barcuk tarafından h.715 (1315–1316 yılında yaptırılmıştır. Bir diğer kitabeden öğrenildiğine göre, h.993 (1585) tarihinde Sultan III. Murat zamanında Seyyid Ahmet İbn Dusta’nın oğlu Sultan Emirci tarafından onarılmıştır. Cami 1910 yılında yalnızca duvarları korunarak yenilenmiştir. Bu arada da batı duvarına bir de türbe eklenmiştir.
Hakkı Acun’a göre yapım kitabesi:
Emere bi-imâreti hâzihi-i-mescidi’l-mubareki’l-Abdül fakürü’l
Muhtâç ilâ rahmeti Rabbihi’l Latif Hacı Mehmed Barçuk
Evâhir-i Ramazani’l mübarek sene hamse aşere seb’a mie 715 amele Hüseyin
Onarım Kitabesi:
Ve amere hâzihi’z-zaviyeti’l-mübareke Seyyid Ahmed Bin Dusta lâse ve tiz’in ve tiz’a-mie 993
Ve evlâdı kutbi’l-ârifin sultan Emircinevver-Allahu
Merkadehû fi eyyâm-i Sultan Murad Han min şuhur-i şehiri’l muazzam
Ramazani’l mübâreketi’l-mükerrem selâse ve tiz’in ve tez’sa-mie 993.
Cami sarı kesme taştan dikdörtgen planlıdır. Cami biri kubbeli, diğeri kırma çatılı birbirine bitişik iki bölümden meydana gelmiştir. Bunlardan kırma çatılı bölüm son onarım sırasında buraya eklenmiştir. İbadet mekânında mihrap tarafında iki, doğu duvarında da üç tane olmak üzere beş pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap sade bir niş şeklinde olup, minberi yeni eklenmiştir.
Caminin yanındaki minaresi kesme taş kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir. Minarenin yanındaki kapıdan da küçük türbeye geçilmektedir.
Kızıltepe Köyü Camisi (Merkez)
Yozgat’a 15 km. uzaklıktaki Kızıltepe Köyü’nde bulunan bu cami kitabesinden öğrenildiğine göre, Halil Ağa’nın karısı Ayşe Hanım tarafından h.1232 (1816–1817) tarihinde yaptırılmıştır.
Hakkı Acun’a göre kitabesi:
Sahübül-hâyrat ve’l-hasenât
El Hac Halil Ağa’nın
Zevcesi Ayşe Hatun
Taleben li-merzât-i’llâhi ve il-resulihi
Bu camii şerifi binâ ve ihyâ etmiştir
Nef’-i ibâda sevab kendüyedir
Sâhibü’l-hayrat olanların
Nâm-i Şânı dünyada zindedir. Sene 1232.
Cami moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmış, üzeri kırma bir çatı ile örtülmüştür. Önündeki son cemaat yeri değiştirilerek cami içerisine katılmıştır. İbadet mekânının üzeri ahşap bir tavanla örtülü olup, mihrap yanında birer, doğu yönünde iki pencere ile aydınlatılmıştır.
Mihrap basit yuvarlak bir niş şeklinde olup, minber herhangi bir özellik taşımamaktadır. Cami içerisinde de bezeme elemanına rastlanmamıştır.
Divanlı Köyü Camisi (Merkez)
Yozgat Divanlı Köyü’nde, Yozgat Çamlığı’nın yakınında bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Sultan IV. Mehmet’in Silahtarı ve Kaptan-ı Derya’sı Bozoklu Mustafa Paşa tarafından h.1089 (1678–1679) yaptırılmıştır.
Hakkı Acundan öğrenildiğine göre kitabesi:
Bi-hamdi lillahi’l-Kerimi-zûl-Celâl: Tevfik itse bir kuluna hüsn-i hâl
Rızası a’mâline sâlik ider: Muhtar ider şöyle hayra bezl-i mal.
Hak teâlâ a’dâsın mankûs ide: Gazi Sultan Muhammedin Küll-i hâl
Silahdarlığı ile Handân iken: Mustafa Paşa Kapudân-ı zü’l-âl.
Câm-i şerifi tecdiden bina: Eyledi ol sahib-i hayrû’n-nevâl.
Devr ide devvâr-ı çerh-i tarihi “tıfğğ” oldı nazırîn etsin hayal.1089 (1678–1679).
Cami moloz taştan kare planlı olup, üzeri ahşap çatı ile örtülüdür. Yapının ön kısmında altı ağaç direğin taşıdığı sundurma şeklinde bir son cemaat yeri vardır. Bu bölüm camiye sonradan eklenmiştir. İbadet mekânı iki sıra halinde ağaç direklerle üç sahna bölünmüştür. İbadet mekânı duvarlardaki ikişer dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap yarım yuvarlak niş şeklindedir. Ahşap minber geometrik desenlerle süslü olmasına rağmen üzeri boya ile kapatılmıştır. Bunun dışında bezeme olarak ibadet mekânının üzerini örten tavanda kalem işleri ile yapılmış kıvrık dallar ve yapraklar görülmektedir.
Caminin kuzeybatı köşesindeki minare kitabesine göre 1326 yılında yapılmış, kare kaideli, çokgen gövdeli ve tek şerefelidir.
Türkmensarılar Köyü Çapanoğlu Camisi (Merkez)
Yozgat ili merkez ilçesine bağlı, Yozgat’a 30 km. uzaklıkta Türkmensarılar Köyü’nde bulunan bu cami kitabesinden öğrenildiğine göre h. 1200 (1786) yılında Çapanoğlu Süleyman Bey tarafından yaptırılmıştır.
Cami kesme taş ve moloz taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma bir çatı ile örtülüdür. İbadet mekânı içerisinde iki ahşap direk tavanı desteklemektedir. Önündeki son cemaat yerine dört basamakla çıkılmaktadır. Burası camiye sonradan eklenmiştir. İbadet mekânı her duvarda ikişer dikdörtgen söveli pencere ile aydınlatılmıştır. Oldukça basit bir yapısı olan bu cami içerisinde üzerinde durulacak bezeme bulunmamaktadır. Mihrap yuvarlak bir niş şeklinde oldukça basit olup, minberin de herhangi bir özelliği bulunmamaktadır.
Son cemaat yerinin duvarına bitişik olan minaresi, taş kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir.
Abdullah Ağa Camisi (Merkez)
Yozgat ili, Yozgat-Ankara karayolunda, Köseyusuflu Köyü’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Abdullah Ağa tarafından h.1210 (1796) yılında yaptırılmıştır.
Hakkı Acun’a göre kitabesi:
Bir ibadethane bünyad etti Abdullah Ağa
Ba’is-i mafur olan budilerim ruz-u kaze
Talib-i merzad hakka vuslat için ol kerim
Yapdı cay-ı nazenine böyle Ali bina
Teberrük cami-i şerife geldi bir ha’if didi
Tarihi yek cami’ül-hayr ey mucibusselâ sene 1210 (1796).
Cami geniş bir avlu içerisinde olup, çevresinde bulunan medrese hücreleri ile kütüphanesinden günümüze bir iz gelememiştir. Cami moloz ve kesme taştan kare planlı olup, üzeri kırma çatı ile örtülmüştür. Ön kısmına üç bölümlü bir son cemaat yeri eklenmiştir. Yuvarlak kemerli bir kapıdan içerisine girilen cami duvarlarındaki ikişer pencere ile aydınlatılmıştır.
Mihrap yarım yuvarlak şekilde olup, istiridye kabuğu olarak sonuçlanmaktadır. Minber oldukça basit ve özelliğinden uzaktır. Cami içerisinde bezeme elemanına rastlanmamaktadır. Yalnızca tavana çıtalarla geometrik ve yıldız motifleri yerleştirilmiştir.
Caminin yanında kare kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefeli minaresi bulunmaktadır.
Ali Şir (Zaviyesi) Camisi (Akdağmadeni)
Yozgat ili Akdağmadeni ilçesi Muşalikalesi Köyü’nde bulunan bu zaviyenin Ali Şir tarafından yaptırıldığı kaynaklardan öğrenilmektedir. Zaviyenin yapım tarihini belirten bir kitabesi günümüze gelememiştir. Ancak Ali Şir’in XIII. yüzyılın ikinci yarısı ile XIV. yüzyılın başlarında yaşadığı dikkate alınacak olursa zaviyenin yapım tarihi de ortaya çıkmaktadır.
Zaviye moloz taştan dikdörtgen planlı ve kırma çatılı olarak yapılmıştır. Değişik zamanlarda yapılan onarımlarla özelliğinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır. Daha sonra camiye dönüştürülen zaviyenin önüne bir son cemaat yeri eklenmiş ve bunu belirten h.1192 (1778) tarihli bir kitabe de buraya yerleştirilmiştir.
Zaviyenin ibadet mekânı olarak kullanılan bölümü dikdörtgen planlı olup, üzeri düz bir tavanla örtülmüştür. İçerisinde herhangi bir bezeme unsuru ile karşılaşılmamıştır. Yarım yuvarlak bir niş şeklindeki mihrabının yanına yeni bir minber yapılmıştır. Bu arada kuzeybatı köşesine de tek şerefeli bir minare eklenmiştir.
Şah Ruh Bey Mescidi (Çandır)
Yozgat ili Çandır ilçesinde bulunan bu mescidin ne zaman yapıldığı kesinlik kazanamamıştır. Ancak giriş kapısı üzerinde Ahmet Bey oğlu Arslan Paşa tarafından h.1157 (1744–1745) yılında onarıldığını belirten bir kitabe bulunmaktadır. Buna göre de mescidin daha önceki tarihlerde yapıldığı anlaşılmaktadır. Eski tarihli bir hüccette Şahruh Bey’in eşi Şah Sultan’a h.897 (1492) tarihinde bir zaviye yaptırdığı yazılıdır. Büyük olasılıkla da hüccette sözü edilen mescit bu olmalıdır.
Mescit moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmış, ibadet mekânı iki sütun dizisi ile üç sahna bölünmüştür. İbadet mekânı çok sayıdaki pencere ile aydınlatılmıştır. Mescidin ön kısmında beş ağaç direğin taşıdığı sundurma şeklinde bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Bu bölüm sonradan yapılmıştır. Mihrap yuvarlak niş şeklindedir. Mukarnaslı ve Bursa üslubu bir kemerle çevrilmiştir. Minberi yeni eklenmiştir. İbadet mekânında dikkati çeken bir bezemeye rastlanmamıştır.
Mescidin iki minaresi vardır. Bu minarelerden kuzeydoğudaki sonradan yapılmış, diğeri de orijinal minaredir. Batıdaki taş kaidel, eski minarenin çatı hizasına kadar yükselen kısmının gövdesi daha kısa olup, şerefeye kadar olan bölümü tuğladan örülmüştür. Sonradan yapılan minare kesme taş kaideli, tek şerefeli ve yuvarlak gövdeli olup, diğerinden daha sonraki yıllarda yapılmıştır.
Kümbetli Cami (Çayıralan)
Yozgat ili Çayıralan ilçe merkezinde bulunan bu caminin yanında Çerkes Bey Türbesi olmasından ötürü Kümbetli Cami ismi ile tanınmıştır. Caminin kitabesi günümüze gelememiştir. Yalnızca son cemaat yerinde yeni harflerle yazılmış bir yazıda h.1152 (1739–1740) yılında onarıldığı yazılıdır. Bunun yanındaki Osmanlıca bir kitabede ise sadece h.981 (1573–1574) tarihi yazılıdır. Bunlara dayanılarak caminin h.981 (1573–1574) yılında yapıldığı ve sonraki tarihte de onarıldığı sanılmaktadır.
Cami kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı olup, ibadet mekânı beşer ağaç direkle üç sahna bölünmüştür. Ancak bu sahınlar birbirine eş ölçüde değildir. İbadet mekânı duvarlardaki ikişer dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap yarım silindir şeklinde olup, özellik taşımamaktadır. Minberi yeni yapılmıştır. Cami içerisinde kirişlerdeki kıvrık dallı çiçek motifleri dışında başka bir bezeme bulunmamaktadır.
Caminin taş kaideli, yuvarlak gövdeli, tek şerefeli, ince uzun minaresi geç devirlerde yapılmıştır. Ayrıca son cemaat yeri de sonraki yıllarda yapıya eklenmiştir.
Çokradan Köyü Camisi (Çayıralan)
Yozgat ili Çayıralan ilçesine 7 km. uzaklıktaki Çokradan Köyü’nde bulunan bu caminin kitabesi günümüze gelememiştir. Yalnızca minarenin bulunduğu yer ile çatı saçağı altında h.1232 (1816–1817) tarihi yazılıdır. Bunun dışında banisi ile ilgili de bir bilgi bulunmamaktadır.
Cami moloz taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma bir çatı ile örtülmüştür. İbadet mekânı ahşap bir tavanla örtülüdür. Mihrap yarım yuvarlak niş şeklindedir. Yakın tarihlerde yapılan ahşap minberinin bir özelliği bulunmamaktadır. Cami içerisinde tüm duvarları çevreleyen kartuşlar yerleştirilmiş, ancak bunların içerisine bezeme yapılmamıştır. Bazılarının içerisinde “S” ve “C” kıvrımlı bezemeler görülmektedir.
Caminin kuzeydoğu köşesindeki minaresi XX. yüzyılın sonlarında yapılmış, taş kaideli yuvarlak gövdeli olup, yüksekliği ile cami arasında bir uyumsuzluk görülmektedir.
Salih Paşa Camisi (Sorgun)
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/22/00034161.jpgYozgat ili Sorgun ilçesi’nde, Sorgun Çayı kenarında bulunan bu cami, kitabesinden ve Ebcet hesabından öğrenildiğine göre h.1228 (1813) yılında Salih Paşa tarafından yaptırılmıştır. Cami 1955 yılında batı duvarı dışında orijinal biçimine uygun olarak tamamen yenilenmiştir.
Hakkı Acun’a göre kitabesi:
Hz. Desturu Mualla şin ve Salih nam
Ehl-i hüner zati mehasini pirâ
Daima celp-i dua gastı şehi devrane
Sayesinde olup asude güruhu fukara
Geldi itmamına bu mabed-i pakn rüşti
İki mısraın bu beytin ola tarih-i resa
Yüminle eyleye makbul Cenab-ı Allah
Köhnede yapdı bu nev camii Salih Paşa.
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/22/00034162.jpgCami ilk yapımında kesme taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma çatı ile örtülmüştür. Önündeki son cemaat yerinden içerisine girilen ibadet mekânın üzeri ahşap tavanla örtülmüştür. Üç sahınlı olan bu mekân toplam on dikdörtgen söveli pencere ile aydınlatılmıştır. Bunların üzerinde de on tane dikdörtgen söveli ikinci sıra pencere bulunmaktadır.
Cami son onarım sırasında yenilendiğinden, mihrap ve minberi ile birlikte içerisinde dikkati çeken herhangi bir bezeme bulunmamaktadır.
Caminin yanında orijinal kesme taştan dikdörtgen kaide üzerindeki yuvarlak gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır. Pabuç kısmından sonra minare çatı içerisinden yükselmektedir.
Bugünkü cami kesme taştan kare planlı, kubbeli ve iki minareli olarak yapılmıştır.Kare planlı olan caminin duvarları altlı üstlü pencerelerle aydınlatılmıştır. Merkezi kubbe büyük yuvarlak kemerler üzerine pandantiflerin yardımı ile betonarme olarak oturtulmuştur. Mimari yönden de herhangi bir özellik taşımamaktadır.
Çapanoğlu Camisi (Yerköy)
Yozgat ili Yerköy İlçesi, Ankara-Yozgat yolu üzerindeki Saray Köyü’nde bulunan bu caminin kitabesi bulunmamaktadır. Yapımı ile ilgili bilgi mihrabın iki yanındaki şamdanlar üzerindeki kitabeden öğrenilmektedir. Buna göre cami Kapucubaşı Çapanoğlu Ahmet Paşa tarafından h.1163 (1749) yılında yaptırılmıştır.
Caminin köşe duvarları ile pencere kenarları kesme taştan, diğer duvarlar da moloz taştan örülmüştür. Cami son cemaat yeri ile birlikte dikdörtgen plan şeklinde olup, ibadet mekânında tavanı destekleyen iki ahşap sütun bulunmaktadır. Üzeri kırma çatı ile örtülmüştür. Ön kısımdaki son cemaat yeri daha geç dönemde yapılmıştır. İbadet mekânına yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmekte olup, bunun iki yanındaki pencereler kapı şeklinde genişletilmiştir.
Mihrap mukarnaslı ve beş köşelidir. Bu köşelerin her biri üzerine zincirlere asılı kandil motifleri yerleştirilmiştir. Ayrıca mihrabın bütünü dikdörtgen bir çerçeve içerisine alınmıştır. Mihrap üzerindeki taç kısmı kıvrık dal ve çiçek motifleri ile bezelidir.
Cami içerisinde ahşap ve kalem işi bezemeler bulunmaktadır. Buradaki ahşap süslemelerde “S” kıvrımları ve ibadet mekânının duvarlarında da karşılıklı çiçek motifli panolara yer verilmiştir.
Caminin son cemaat yerinin sağında bulunan minare, eski minare kaidesi üzerine 1957 yılında yuvarlak gövdeli ve tek şerefeli olarak yapılmıştır.
Çapanoğlu (Büyük Cami-Ulu Cami) Camisi (Merkez)
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/21/00033595.jpgYozgat il merkezi, İstanbulluoğlu Mahallesi’nde Cumhuriyet Meydanı yakınında bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Bozok Sancağı Valisi Çapanoğlu Mustafa Bey tarafından h.1193 (1779) yılında yaptırılmıştır. Halk arasında Büyük Cami veya Ulu Cami olarak da anılmaktadır.
Hakkı Acun’dan alınan Kitabe metinleri şöyledir:
Birinci Kitabe:
Bozok Sancağının valisi Seyit Mustafa Bey kim
Vücudun kıldı Hak ol kadre mahz-ı emn-ü asayiş
Hadis-i men benayı fikr idüp bünyan-ı ikbalin
Müesses kılmaı dar-ı bekada eyledi hahiş
Yapup bu camiyi gerdun tıbâk seyredenlerdir:
Muallâ Kubbesin bulmuş Kıbab-ı Çer-ı efrayiş
İki alemde kadrin Hz.Mevlâ
Gübah-ı sacidad ittikçe sahn-ı pakine maliş
Kumaş-ı vasfını tahsil için suk-i maarifte
Ederken hukte süphan, sarf-ı nakt-i rayiç danış
Havas-ı hamsesin cem eyleyüp Hayri didi tarih
Bu cami virdi din-i Mustafa’ya Zib-ü arayış
1193 (1779).
İkinci Kitabe:
Binây-i Camiü’l-hayrı tasvir ettirdi ânâ
Husule geldi mânadan zuhura çıktı nâpeyda
Çapanzade Süleyman Bey muvaffak oldu hamdolsun
Civar-i Hz.Hakkı bula ecrini lâ yuhsâ
Resul-ü Kibriyâ’nın riş-ı pâk-i hâbegâhını
Rızay-i Hâkk’a vâsıl olmağ içün kıldı istibna
Habib-i Lâyezalin galibâ i’câz-ı sırrından
Mübârek oldu riş-i pâk içün bu cami-i hübzibâ
İlâhi hürmet-i ismin Resulün nûr-u lihyesi
Süleyman’a şefi’ola ferdâ Muhammed Mustafa
Nazifi çıktılar melekler didiler iki tarih
Bu camii kıldı meclis envâr-ı ziynet İslama
Sene 1209 (1794).
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/21/00033596.jpgCami kesme taştan iki ayrı dönemde yapılmıştır. Bunlardan İçeri Cami denilen ve yapının güneyini oluşturan bölüm 1779 yılında Çapanoğlu Mustafa Bey’in yaptırdığı kısımdır. Buna kuzeyden eklenmiş olan Dışarı Cami denilen mekân ise bugünkü giriş revakı üzerindeki kitabeden öğrenildiğine göre, Mustafa Bey’in kardeşi Süleyman Bey tarafından h.1208 (1793–1794) yılında yaptırılmıştır. Caminin iki vakfiyesi olup, bunlardan h.1195 (1780) tarihli vakfiye Mustafa Bey tarafından, h.1208 (1793) tarihli vakfiye de Süleyman Bey tarafından düzenlenmiştir. Süleyman Bey’in oğlu Abdülfettah Bey ‘in de h.1212 (1798) tarihli vakfiyesi bulunmaktadır.
Kesme taştan yapılmış olan caminin güney bölümü dikdörtgen planlıdır. İbadet mekânı iki kalın paye ve üç duvar üzerine dayanan 15.15 m. çapında bir kubbe ile örtülmüştür. Kubbeye geçiş tromplarla sağlanmıştır. İbadet mekânının kuzeyinde enlemesine dikdörtgen planlı bir bölüm daha bulunmaktadır. İki kemerle üç bölüme ayrılan bu mekânın üstü mahfil olarak hazırlanmıştır. Bu bölümün üzeri iki yanda birer küçük kubbe, ortada da ayna tonoz ile örtülmüştür. İlk yapımında caminin son cemaat yeri olarak düşünülen bu mekâna diğer bölüm eklenince fonksiyonu tamamen değişmiştir. Bu yeni bölümün üzeri de aynı örtü sistemi ile örtülmüştür.
Caminin kare planlı ibadet mekânı tromplu merkezi bir kubbe ile örtülmüştür. Bu bölüm iki yan kenarda altlı üstlü üçer, mihrabın iki yanında da birer pencere ile aydınlatılmıştır. Caminin tüm bölümleri ve kubbe kasnağı da dâhil olmak üzere 54 pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap dışarıya çıkıntı yapacak biçimdedir. Kirli beyaz, yeşil ve bej renkli mermerden işlenmiş olan mihrap, iki yanda çifte sütunlarla sınırlandırılmıştır. Bunun yanındaki minber de renkli mermerlerden dekoratif biçimde yapılmıştır.
Caminin bezemesi barok üslupta olup, bu tür bezemenin Anadolu’daki en erken örneklerinden birisidir. Giriş kapısının çevresinde renkli mermerlere işlenmiş akantus yaprakları, istiridye nişleri, “C” ve “S” kıvrımlı kabartmalar bulunmaktadır. Ayrıca iç mekân natürmort ağırlıklı ve peyzaj görünümlü kalem işleri ile bezenmiştir. İbadet mekânının ilk sıra pencerelerinin üzerine lacivert zemin üzerine beyaz renkte girift bir nesih yazı ile Fetih suresi yazılmıştır. Bu yazı frizi üç duvar boyunca da bir şerit halinde uzanmaktadır.
Caminin minaresi kare kaide üzerinde, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir. Ancak iki bölümün birbirine eklenmesinden ötürü de minare batı cephesinin ortasında kalmıştır.
Caminin doğu cephesinde kare planlı, üzeri kubbeli kesme taştan Çapanoğulları ailesinin türbesi bulunmaktadır. Bu türbeye caminin içerisinden girilmektedir. Caminin şadırvanı avlu içerisinde olup, eski şadırvanın parçalarının kullanılması ile yeniden yapılmıştır.
Cevheri (Cevahir) Ali Efendi Camisi (Merkez)
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/21/00033626.jpgYozgat il merkezi, Aşağı Çatak Mahallesi’nde, Eski Yozgat-Sungurlu yolu üzerinde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Çapanoğulları zamanında Cevahir (Cevheri) Ali Efendi tarafından h.1202 (1788) yılında yaptırılmıştır.
Hakku Acun’a göre Kitabesi:
Ali Efendi, Hacı Ahmet Ağa ile edip himmet
Yapup bu camii ecr-i cezili ettiler ihlrâz
Bi Hakkı hamsi mektuba o iki zat-ı vâlânın
Du âlemde medetkârı ola ol fert-i Rabbani
İşitti rüştiyâ (?) ve beyan-ı tarihini söyler
Mutaf-ı pâkiyân-ı kudsidir bu camii mümtaz
Ketebehu Abdülkadir Eş Şükri Sene 1202 (1788).
Cami sarı kesme taştan bir avlu içerisinde bulunmaktadır. Bu avlunun doğu batı yönlerinde yuvarlak kemerli birer kapısı vardır. Bunlardan doğu kapısından avluya altı basamakla inilmektedir.
Cami kareye yakın dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür. Caminin önünde iki büyük ahşap direğin desteklediği üç bölümlü bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Bunun üzerine mahfil kısmı yerleştirilmiş ve mahfilin ortası güneye doğru çıkıntı yapmıştır. Mihrap yarım yuvarlak bir niş şeklindedir. Minber son derece sade olup, minber üzerinde volütler “S” şeklindedir. Caminin iç bezemesi konusunda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bunun da nedeni geç dönemde cami içerisinin sıvanmasıdır.
Caminin kuzeydoğusuna yapışık kare kaide üzerine oturtulmuş çokgen gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır. Minareye son cemaat yerindeki kapıdan çıkılmaktadır. Bu minarenin güneyinde küçük bir hazire bulunmaktadır. Buradaki revaklı bir bölüm içerisindeki lahit camiyi yaptıran Ali Efendi’ye aittir. Söylentiye göre lahit dolusu kıymetli eşyalar bulmuş ve bunların parası ile de hem bu camiyi hem de Kayyumzâde Camisi’ni yaptırmıştır.
Başçavuşoğlu Cami (Merkez)
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/21/00033628.jpgYozgat il merkezinde İstanbulluoğlu Mahallesi’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Çapanoğlu Süleyman Bey’in başçavuşu Halil Ağa tarafından h.1215 (1800–1801) yılında yaptırılmıştır.
Hakkı Acun’a göre Kitabesi:
Min hasenât-ı ibn Başçavuş Halil Agay-ı sahib-ı-hayr
Bu ziba cami vel müştebalar bünyan oldu
Hulusundan senin Tevfik-i Rabbâni olup yâver
Nice nakdin hele masruf-i haykât-ı hisan oldu
Mübeşşir bir Melek rüştü gelip itmamına tarih
Dedi Makbul-ı dergâh-ı uluvu müstean oldu Abdülkadir Sene 1215 (1800–1801).
Cami kesme taştan kareye yakın dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülüdür. Caminin ön kısmına sonraki dönemlerde camekânlı bir son cemaat yeri yapılmıştır. Ağaç direklerle dışarıya açılan son cemaat yerinin üzeri de mahfilin uzantısı ile düz bir tavan şeklindedir. Bu bölümden ibadet mekânına yuvarlak kemerli bir kapı ile girilmektedir.
Mihrap yarım yuvarlak niş şeklinde olup, alçıdan yapılmış volütlerle, “S” ve “C” kıvrımları ile bezenmiştir. Minber geometrik motiflidir.
İbadet mekânında yoğun biçimde ahşap ve kalem işleri ile bezelidir. Tavan tümüyle barok motiflerle bezelidir. Tavanın ortasındaki daireye ajur tekniği ile bir merkezden “S” kıvrımlarının oluşturduğu şeritler çıkmaktadır. Ayrıca ibadet mekânının duvarları, pencere üzerleri kalem işleri ile bezelidir. Burada da baklava dilimleri, küçük çiçek motifleri “S” şeklinde kıvrımlar görülmektedir.
Caminin son cemaat yerinin içerisinden çıkılan minaresi yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir.
Kayyumzade (Demirci Ali Efendi) Camisi (Merkez)
Yozgat il merkezi Köseoğlu Mahallesi’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Kayyumzade (Cevheri) Ali Efendi tarafından h.1219 (1804) tarihinde yaptırılmıştır.
Hakkı Acun’a göre Kitabesi:
Yaptı lillah mahallinde o sahib-i irfan
Yani hemmam-ı Ali zâd-ı şerif-i Zişân
Böyle bir cami ve illâ ki kabul eyleye Hak
Çıktı bir beyt ile tarih olup istihzam
Barek Allah hele bu ma’bed-i zeynepde bina
İde makbul anı sa’d ile Cenab-ı Mennan
Sene 1219 (1804).
Kesme taştan dikdörtgen planlı olan caminin üzeri kırma bir çatı ile örtülüdür. Avlu içerisindeki camiye birkaç basamakla çıkılmaktadır. Caminin ön kısmına beş direkli bir son cemaat yeri sonraki dönemlerde eklenmiştir. Son cemaat yerinden kırmızı ve beyaz mermerli, yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmektedir. İbadet mekânı batı ve doğu duvarlarında üçer, kuzey ve güney duvarlarında da ikişer dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır. Bu pencerelerin üzerinde de alçı vitraylı, yuvarlak kemerli pencereler bulunmaktadır.
Mihrap istiridye kabuğu şeklinde sonuçlanan yuvarlak bir niş şeklindedir. Minberinin ise herhangi bir özelliği yoktur. Cami içerisinde barok üslupta kalem işleri görülmektedir.
Caminin kuzeydoğu köşesine kesme taş kaideli, çokgen gövdeli, tek şerefeli bir minare eklenmiştir.
Osman Paşa Köyü Camisi (Merkez)
Yozgat Merkez ilçesine bağlı Osman Paşa Köyü’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Hacı Mehmet Barcuk tarafından h.715 (1315–1316 yılında yaptırılmıştır. Bir diğer kitabeden öğrenildiğine göre, h.993 (1585) tarihinde Sultan III. Murat zamanında Seyyid Ahmet İbn Dusta’nın oğlu Sultan Emirci tarafından onarılmıştır. Cami 1910 yılında yalnızca duvarları korunarak yenilenmiştir. Bu arada da batı duvarına bir de türbe eklenmiştir.
Hakkı Acun’a göre yapım kitabesi:
Emere bi-imâreti hâzihi-i-mescidi’l-mubareki’l-Abdül fakürü’l
Muhtâç ilâ rahmeti Rabbihi’l Latif Hacı Mehmed Barçuk
Evâhir-i Ramazani’l mübarek sene hamse aşere seb’a mie 715 amele Hüseyin
Onarım Kitabesi:
Ve amere hâzihi’z-zaviyeti’l-mübareke Seyyid Ahmed Bin Dusta lâse ve tiz’in ve tiz’a-mie 993
Ve evlâdı kutbi’l-ârifin sultan Emircinevver-Allahu
Merkadehû fi eyyâm-i Sultan Murad Han min şuhur-i şehiri’l muazzam
Ramazani’l mübâreketi’l-mükerrem selâse ve tiz’in ve tez’sa-mie 993.
Cami sarı kesme taştan dikdörtgen planlıdır. Cami biri kubbeli, diğeri kırma çatılı birbirine bitişik iki bölümden meydana gelmiştir. Bunlardan kırma çatılı bölüm son onarım sırasında buraya eklenmiştir. İbadet mekânında mihrap tarafında iki, doğu duvarında da üç tane olmak üzere beş pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap sade bir niş şeklinde olup, minberi yeni eklenmiştir.
Caminin yanındaki minaresi kesme taş kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir. Minarenin yanındaki kapıdan da küçük türbeye geçilmektedir.
Kızıltepe Köyü Camisi (Merkez)
Yozgat’a 15 km. uzaklıktaki Kızıltepe Köyü’nde bulunan bu cami kitabesinden öğrenildiğine göre, Halil Ağa’nın karısı Ayşe Hanım tarafından h.1232 (1816–1817) tarihinde yaptırılmıştır.
Hakkı Acun’a göre kitabesi:
Sahübül-hâyrat ve’l-hasenât
El Hac Halil Ağa’nın
Zevcesi Ayşe Hatun
Taleben li-merzât-i’llâhi ve il-resulihi
Bu camii şerifi binâ ve ihyâ etmiştir
Nef’-i ibâda sevab kendüyedir
Sâhibü’l-hayrat olanların
Nâm-i Şânı dünyada zindedir. Sene 1232.
Cami moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmış, üzeri kırma bir çatı ile örtülmüştür. Önündeki son cemaat yeri değiştirilerek cami içerisine katılmıştır. İbadet mekânının üzeri ahşap bir tavanla örtülü olup, mihrap yanında birer, doğu yönünde iki pencere ile aydınlatılmıştır.
Mihrap basit yuvarlak bir niş şeklinde olup, minber herhangi bir özellik taşımamaktadır. Cami içerisinde de bezeme elemanına rastlanmamıştır.
Divanlı Köyü Camisi (Merkez)
Yozgat Divanlı Köyü’nde, Yozgat Çamlığı’nın yakınında bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Sultan IV. Mehmet’in Silahtarı ve Kaptan-ı Derya’sı Bozoklu Mustafa Paşa tarafından h.1089 (1678–1679) yaptırılmıştır.
Hakkı Acundan öğrenildiğine göre kitabesi:
Bi-hamdi lillahi’l-Kerimi-zûl-Celâl: Tevfik itse bir kuluna hüsn-i hâl
Rızası a’mâline sâlik ider: Muhtar ider şöyle hayra bezl-i mal.
Hak teâlâ a’dâsın mankûs ide: Gazi Sultan Muhammedin Küll-i hâl
Silahdarlığı ile Handân iken: Mustafa Paşa Kapudân-ı zü’l-âl.
Câm-i şerifi tecdiden bina: Eyledi ol sahib-i hayrû’n-nevâl.
Devr ide devvâr-ı çerh-i tarihi “tıfğğ” oldı nazırîn etsin hayal.1089 (1678–1679).
Cami moloz taştan kare planlı olup, üzeri ahşap çatı ile örtülüdür. Yapının ön kısmında altı ağaç direğin taşıdığı sundurma şeklinde bir son cemaat yeri vardır. Bu bölüm camiye sonradan eklenmiştir. İbadet mekânı iki sıra halinde ağaç direklerle üç sahna bölünmüştür. İbadet mekânı duvarlardaki ikişer dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap yarım yuvarlak niş şeklindedir. Ahşap minber geometrik desenlerle süslü olmasına rağmen üzeri boya ile kapatılmıştır. Bunun dışında bezeme olarak ibadet mekânının üzerini örten tavanda kalem işleri ile yapılmış kıvrık dallar ve yapraklar görülmektedir.
Caminin kuzeybatı köşesindeki minare kitabesine göre 1326 yılında yapılmış, kare kaideli, çokgen gövdeli ve tek şerefelidir.
Türkmensarılar Köyü Çapanoğlu Camisi (Merkez)
Yozgat ili merkez ilçesine bağlı, Yozgat’a 30 km. uzaklıkta Türkmensarılar Köyü’nde bulunan bu cami kitabesinden öğrenildiğine göre h. 1200 (1786) yılında Çapanoğlu Süleyman Bey tarafından yaptırılmıştır.
Cami kesme taş ve moloz taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma bir çatı ile örtülüdür. İbadet mekânı içerisinde iki ahşap direk tavanı desteklemektedir. Önündeki son cemaat yerine dört basamakla çıkılmaktadır. Burası camiye sonradan eklenmiştir. İbadet mekânı her duvarda ikişer dikdörtgen söveli pencere ile aydınlatılmıştır. Oldukça basit bir yapısı olan bu cami içerisinde üzerinde durulacak bezeme bulunmamaktadır. Mihrap yuvarlak bir niş şeklinde oldukça basit olup, minberin de herhangi bir özelliği bulunmamaktadır.
Son cemaat yerinin duvarına bitişik olan minaresi, taş kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir.
Abdullah Ağa Camisi (Merkez)
Yozgat ili, Yozgat-Ankara karayolunda, Köseyusuflu Köyü’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Abdullah Ağa tarafından h.1210 (1796) yılında yaptırılmıştır.
Hakkı Acun’a göre kitabesi:
Bir ibadethane bünyad etti Abdullah Ağa
Ba’is-i mafur olan budilerim ruz-u kaze
Talib-i merzad hakka vuslat için ol kerim
Yapdı cay-ı nazenine böyle Ali bina
Teberrük cami-i şerife geldi bir ha’if didi
Tarihi yek cami’ül-hayr ey mucibusselâ sene 1210 (1796).
Cami geniş bir avlu içerisinde olup, çevresinde bulunan medrese hücreleri ile kütüphanesinden günümüze bir iz gelememiştir. Cami moloz ve kesme taştan kare planlı olup, üzeri kırma çatı ile örtülmüştür. Ön kısmına üç bölümlü bir son cemaat yeri eklenmiştir. Yuvarlak kemerli bir kapıdan içerisine girilen cami duvarlarındaki ikişer pencere ile aydınlatılmıştır.
Mihrap yarım yuvarlak şekilde olup, istiridye kabuğu olarak sonuçlanmaktadır. Minber oldukça basit ve özelliğinden uzaktır. Cami içerisinde bezeme elemanına rastlanmamaktadır. Yalnızca tavana çıtalarla geometrik ve yıldız motifleri yerleştirilmiştir.
Caminin yanında kare kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefeli minaresi bulunmaktadır.
Ali Şir (Zaviyesi) Camisi (Akdağmadeni)
Yozgat ili Akdağmadeni ilçesi Muşalikalesi Köyü’nde bulunan bu zaviyenin Ali Şir tarafından yaptırıldığı kaynaklardan öğrenilmektedir. Zaviyenin yapım tarihini belirten bir kitabesi günümüze gelememiştir. Ancak Ali Şir’in XIII. yüzyılın ikinci yarısı ile XIV. yüzyılın başlarında yaşadığı dikkate alınacak olursa zaviyenin yapım tarihi de ortaya çıkmaktadır.
Zaviye moloz taştan dikdörtgen planlı ve kırma çatılı olarak yapılmıştır. Değişik zamanlarda yapılan onarımlarla özelliğinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır. Daha sonra camiye dönüştürülen zaviyenin önüne bir son cemaat yeri eklenmiş ve bunu belirten h.1192 (1778) tarihli bir kitabe de buraya yerleştirilmiştir.
Zaviyenin ibadet mekânı olarak kullanılan bölümü dikdörtgen planlı olup, üzeri düz bir tavanla örtülmüştür. İçerisinde herhangi bir bezeme unsuru ile karşılaşılmamıştır. Yarım yuvarlak bir niş şeklindeki mihrabının yanına yeni bir minber yapılmıştır. Bu arada kuzeybatı köşesine de tek şerefeli bir minare eklenmiştir.
Şah Ruh Bey Mescidi (Çandır)
Yozgat ili Çandır ilçesinde bulunan bu mescidin ne zaman yapıldığı kesinlik kazanamamıştır. Ancak giriş kapısı üzerinde Ahmet Bey oğlu Arslan Paşa tarafından h.1157 (1744–1745) yılında onarıldığını belirten bir kitabe bulunmaktadır. Buna göre de mescidin daha önceki tarihlerde yapıldığı anlaşılmaktadır. Eski tarihli bir hüccette Şahruh Bey’in eşi Şah Sultan’a h.897 (1492) tarihinde bir zaviye yaptırdığı yazılıdır. Büyük olasılıkla da hüccette sözü edilen mescit bu olmalıdır.
Mescit moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmış, ibadet mekânı iki sütun dizisi ile üç sahna bölünmüştür. İbadet mekânı çok sayıdaki pencere ile aydınlatılmıştır. Mescidin ön kısmında beş ağaç direğin taşıdığı sundurma şeklinde bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Bu bölüm sonradan yapılmıştır. Mihrap yuvarlak niş şeklindedir. Mukarnaslı ve Bursa üslubu bir kemerle çevrilmiştir. Minberi yeni eklenmiştir. İbadet mekânında dikkati çeken bir bezemeye rastlanmamıştır.
Mescidin iki minaresi vardır. Bu minarelerden kuzeydoğudaki sonradan yapılmış, diğeri de orijinal minaredir. Batıdaki taş kaidel, eski minarenin çatı hizasına kadar yükselen kısmının gövdesi daha kısa olup, şerefeye kadar olan bölümü tuğladan örülmüştür. Sonradan yapılan minare kesme taş kaideli, tek şerefeli ve yuvarlak gövdeli olup, diğerinden daha sonraki yıllarda yapılmıştır.
Kümbetli Cami (Çayıralan)
Yozgat ili Çayıralan ilçe merkezinde bulunan bu caminin yanında Çerkes Bey Türbesi olmasından ötürü Kümbetli Cami ismi ile tanınmıştır. Caminin kitabesi günümüze gelememiştir. Yalnızca son cemaat yerinde yeni harflerle yazılmış bir yazıda h.1152 (1739–1740) yılında onarıldığı yazılıdır. Bunun yanındaki Osmanlıca bir kitabede ise sadece h.981 (1573–1574) tarihi yazılıdır. Bunlara dayanılarak caminin h.981 (1573–1574) yılında yapıldığı ve sonraki tarihte de onarıldığı sanılmaktadır.
Cami kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı olup, ibadet mekânı beşer ağaç direkle üç sahna bölünmüştür. Ancak bu sahınlar birbirine eş ölçüde değildir. İbadet mekânı duvarlardaki ikişer dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap yarım silindir şeklinde olup, özellik taşımamaktadır. Minberi yeni yapılmıştır. Cami içerisinde kirişlerdeki kıvrık dallı çiçek motifleri dışında başka bir bezeme bulunmamaktadır.
Caminin taş kaideli, yuvarlak gövdeli, tek şerefeli, ince uzun minaresi geç devirlerde yapılmıştır. Ayrıca son cemaat yeri de sonraki yıllarda yapıya eklenmiştir.
Çokradan Köyü Camisi (Çayıralan)
Yozgat ili Çayıralan ilçesine 7 km. uzaklıktaki Çokradan Köyü’nde bulunan bu caminin kitabesi günümüze gelememiştir. Yalnızca minarenin bulunduğu yer ile çatı saçağı altında h.1232 (1816–1817) tarihi yazılıdır. Bunun dışında banisi ile ilgili de bir bilgi bulunmamaktadır.
Cami moloz taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma bir çatı ile örtülmüştür. İbadet mekânı ahşap bir tavanla örtülüdür. Mihrap yarım yuvarlak niş şeklindedir. Yakın tarihlerde yapılan ahşap minberinin bir özelliği bulunmamaktadır. Cami içerisinde tüm duvarları çevreleyen kartuşlar yerleştirilmiş, ancak bunların içerisine bezeme yapılmamıştır. Bazılarının içerisinde “S” ve “C” kıvrımlı bezemeler görülmektedir.
Caminin kuzeydoğu köşesindeki minaresi XX. yüzyılın sonlarında yapılmış, taş kaideli yuvarlak gövdeli olup, yüksekliği ile cami arasında bir uyumsuzluk görülmektedir.
Salih Paşa Camisi (Sorgun)
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/22/00034161.jpgYozgat ili Sorgun ilçesi’nde, Sorgun Çayı kenarında bulunan bu cami, kitabesinden ve Ebcet hesabından öğrenildiğine göre h.1228 (1813) yılında Salih Paşa tarafından yaptırılmıştır. Cami 1955 yılında batı duvarı dışında orijinal biçimine uygun olarak tamamen yenilenmiştir.
Hakkı Acun’a göre kitabesi:
Hz. Desturu Mualla şin ve Salih nam
Ehl-i hüner zati mehasini pirâ
Daima celp-i dua gastı şehi devrane
Sayesinde olup asude güruhu fukara
Geldi itmamına bu mabed-i pakn rüşti
İki mısraın bu beytin ola tarih-i resa
Yüminle eyleye makbul Cenab-ı Allah
Köhnede yapdı bu nev camii Salih Paşa.
http://www.kenthaber.com/Resimler/2006/06/22/00034162.jpgCami ilk yapımında kesme taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma çatı ile örtülmüştür. Önündeki son cemaat yerinden içerisine girilen ibadet mekânın üzeri ahşap tavanla örtülmüştür. Üç sahınlı olan bu mekân toplam on dikdörtgen söveli pencere ile aydınlatılmıştır. Bunların üzerinde de on tane dikdörtgen söveli ikinci sıra pencere bulunmaktadır.
Cami son onarım sırasında yenilendiğinden, mihrap ve minberi ile birlikte içerisinde dikkati çeken herhangi bir bezeme bulunmamaktadır.
Caminin yanında orijinal kesme taştan dikdörtgen kaide üzerindeki yuvarlak gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır. Pabuç kısmından sonra minare çatı içerisinden yükselmektedir.
Bugünkü cami kesme taştan kare planlı, kubbeli ve iki minareli olarak yapılmıştır.Kare planlı olan caminin duvarları altlı üstlü pencerelerle aydınlatılmıştır. Merkezi kubbe büyük yuvarlak kemerler üzerine pandantiflerin yardımı ile betonarme olarak oturtulmuştur. Mimari yönden de herhangi bir özellik taşımamaktadır.
Çapanoğlu Camisi (Yerköy)
Yozgat ili Yerköy İlçesi, Ankara-Yozgat yolu üzerindeki Saray Köyü’nde bulunan bu caminin kitabesi bulunmamaktadır. Yapımı ile ilgili bilgi mihrabın iki yanındaki şamdanlar üzerindeki kitabeden öğrenilmektedir. Buna göre cami Kapucubaşı Çapanoğlu Ahmet Paşa tarafından h.1163 (1749) yılında yaptırılmıştır.
Caminin köşe duvarları ile pencere kenarları kesme taştan, diğer duvarlar da moloz taştan örülmüştür. Cami son cemaat yeri ile birlikte dikdörtgen plan şeklinde olup, ibadet mekânında tavanı destekleyen iki ahşap sütun bulunmaktadır. Üzeri kırma çatı ile örtülmüştür. Ön kısımdaki son cemaat yeri daha geç dönemde yapılmıştır. İbadet mekânına yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmekte olup, bunun iki yanındaki pencereler kapı şeklinde genişletilmiştir.
Mihrap mukarnaslı ve beş köşelidir. Bu köşelerin her biri üzerine zincirlere asılı kandil motifleri yerleştirilmiştir. Ayrıca mihrabın bütünü dikdörtgen bir çerçeve içerisine alınmıştır. Mihrap üzerindeki taç kısmı kıvrık dal ve çiçek motifleri ile bezelidir.
Cami içerisinde ahşap ve kalem işi bezemeler bulunmaktadır. Buradaki ahşap süslemelerde “S” kıvrımları ve ibadet mekânının duvarlarında da karşılıklı çiçek motifli panolara yer verilmiştir.
Caminin son cemaat yerinin sağında bulunan minare, eski minare kaidesi üzerine 1957 yılında yuvarlak gövdeli ve tek şerefeli olarak yapılmıştır.