Zeka ve iktidar - Maymunlar Cehennemi: Başlangıç

[kont]

Yusuf Pinhas yazdı. Maymunlar cehennemi filmine farklı bir bakış

10.08.2011

Birkaç gün önce gazetede, ölen eşinin başında bekleyen bir erkek kedinin haberi vardı.

Haberin bu kadar ilgi çekmesinin nedeni sanırım yalnızca insanlara atfedilen davranış biçimlerinden birinin hayvanlarda görülmesiydi.

İnsan davranış biçimlerinin hayvanlarınkiyle bolca kesiştiği primatlar (Vikipedi'ye göre "iri beyinli yüksek memeliler") bu ortaklık sayesinde hep incelemelere konu oldular, biraz da merak ve hayranlığa. Nihayetinde Darwin'in evrim kuramı da primatlar arasında akrabalık olduğunu savunur.

Maymunlar Cehennemi: Başlangıç da işte bu akrabalarımız üzerinde yapılan bir deneyin sonuçlarıyla açılıyor. Deneyin amacı aslında hastalıklara çare bulmak, ama ilacın bir yan etkisi olarak, deney hayvanı olarak kullanılan maymunlarda zekâ artışı gözlemleniyor.

İşte bu maymunlardan bir tanesi, geleceğimizin anahtarı...



1968'de, Franklin Schaffner'in filmiyle başlayan Maymunlar Cehennemi serisi, böyle bir başlangıcı belki gerektirmiyordu ama bu filmin seriye yakıştığı söylenebilir.

Efsaneyi başlatan 1968 yapımı ilk filmle karşılaştırıldığında en büyük fark elbette ki (diğer filmlerden öncesini ele aldığı için) Dünya'daki baskın türün hâlâ insanlar olması.

Bir diğer farksa bence başrollerde. Charlton Heston'ın umutsuz uzay-zaman yolcusu ne kadar erkeksi, iri, Amerikan tarzı bir kahramansa bu son filmde başrolü paylaşan (insan) James Franco o kadar kırılgan, çaresiz, hatta Amerikan tarzı bir loser, yani "ezik". Bu son filmin kahramanı tartışmasız Sezar -bir maymun. Deneyde kullanılan ilaçtan (bir tür virüs) etkilenerek zekâsını artıran (bilinçlenen) Sezar, diğer maymunları örgütleyen, akıllandıran (bilinçlendiren) ve nihayetinde (baskıcı ve zalim) insanlara karşı isyana sevkeden bir öncü, bir kahraman ve bu minvalde kendine verilen (insan) adını hak ediyor.

Üstelik Sezar (Caesar), Latince'de "kıllı" anlamına geliyormuş. Ancak akla elbette aynı adı taşıyan güçlü Roma imparatorunun sonu geliyor.

Belki bu (maymundan) liderin kahramanlık öykülerini ve kanlı-bıçaklı sonunu ikinci bir prequel'de izleriz; filmlerin konjonktürü müsait.

Elbette "zincirlerinden kurtulan" ve özgürleşen bir topluluk söz konusu olduğunda günümüz şartlarını akla getirmemek mümkün değil.

Maymunlar Cehennemi: Başlangıç, apaçık bir halkın bağımsızlık savaşını, baskıdan kurtulma mücadelesini, özgürleşme sürecini anlatıyor.



Ezilenin iktidarla çatışmasını istediğiniz boyutta yorumlayabilirsiniz: etnik köken, deri rengi, ırk, dinsel ya da siyasal bir inanç sistemi, hatta cinsel yönelim -kısaca öteki, azınlık, mazluma karşı zalim çoğunluk.

Filmi izlerken, elinde iğneleri, elektrikli copları, kafesleriyle zalim olan insanların değil, tartışmasız maymunların tarafını tutuyoruz. Bu yüzden de biraz düşününce filmin bizi kızdırması (belki de utandırması) muhtemel: Önce insan (ve bu bağlamda ayrıcalıklı) olduğumuz için, sonra da mutlaka bir şekilde birilerini (başkalarını) ötekileştirdiğimiz için.

Bütün bu iktidar-boyun eğme oyununun filmde birer görsel işaret bulmuş olması da ilginç. Tıpkı iki maymunun birbiriyle bir insan icadı olan işaret dilinde anlaşması gibi (maymunların da farklı dilleri vardır belki) evrensel bir "iktidarına saygı duyuyor ve sana boyun eğiyorum" işareti var filmde, birbirlerinin avuçlarını okşuyorlar gibi.

İktidar ise aslında bir nesneye iliştirilmiş. İnsanların elinde olan ve bir ceza aleti olarak kullanılan elektrikli cop, insanlardan maymuna geçince tıpkı Kubrick'in 2001: Uzay Macerası filminde maymunların zekâ sahibi olup ve kemiği havaya fırlattıkları sahnede olduğu gibi havaya kaldırılıyor.

Tesadüf olmasa gerek: Her iki filmde de zekâ artışı maymun ırkına dışarıdan müdahaleyle mümkün oluyor.

Elbette bazı ufak soru işaretleri doğuyor filmi izledikten sonra olay örgüsüne dair, farklı kıtalarda maymunların nasıl zekileştiği gibi.

Ama bunlar bir yana bırakıldığında Maymunlar Cehennemi: Başlangıç, başta serinin öncül filmi (prequel) olarak, ardından bir bilimkurgu-aksiyon filmi olarak, açtığı düşünsel tartışma alanı, bilimsel dayanakları ve varsayımları, geleceğe dair öngörüleri, temposu, görselliği ve bütünselliğiyle gayet tatmin edici.

Yusuf Pinhas

Maymunlar Cehennemi fragmanı için tıklayın!

ekolay